Operatsion tizimlar tarixi

Ikkinchi davr (1955-1965-yillar)
1950-yillarning oʻrtalarida hisoblash texnikasining rivojlanishida yangi texnik baza —
yarimoʻtkazgich elementlarning paydo boʻlishi bilan bogʻliq yangi davr boshlandi. Ikkinchi avlod
kompyuterlari yanada ishonchli boʻldi. Ular juda muhim vazifalarni ishonib topshirish uchun
yetarlicha uzoq vaqt ishlay olar edi. Aynan shu davrda dasturchilar va operatorlar, foydalanishga
topshiruvchilar hamda kompyuterlarni ishlab chiquvchilarga boʻlingan edi.
Bu yillarda birinchi 
algoritmik tillar
va birinchi tizim dasturlari — kompilyatorlar paydo boʻldi.
Protsessor vaqtining narxi oshdi, bu dasturni ishga tushirish oʻrtasida kamroq qoʻshimcha
xarajatlarni talab qilgan. Birinchi ommaviy ishlov berish tizimlari paydo boʻldi, ular birin-ketin
dasturni ishga tushirishni avtomatlashtirdi va shu bilan protsessorning yuklanish koeffitsientini
Operatsion tizimlar evolyutsiyasi

---

oshirdi. Ommaviy ishlov berish tizimlari zamonaviy operatsion tizimlarning prototipidir.
Partiyalarni qayta ishlash tizimlarini amalga oshirish jarayonida rasmiylashtirilgan topshiriqlarni
boshqarish tili ishlab chiqildi, uning yordamida dasturchi tizim va operatorga kompyuterda
qanday ishni bajarishni xohlashini aytdi. Odatda perfokartalar palubasi koʻrinishidagi bir nechta
vazifalar toʻplami topshiriqlar paketi nomini oldi.
Uchinchi davr (1965-1980-yillar)
Kompyuterlar rivojlanishining uchinchi muhim davri 1965-1980-yillarga toʻgʻri keladi. Bu vaqtda
texnik bazada tranzistorlar kabi alohida yarimoʻtkazgichli elementlardan integral
mikrosxemalarga oʻtish sodir boʻldi, bu esa yangi, uchinchi avlod 
EHMlariga
ancha keng
imkoniyatlar berdi.
Bu davr, shuningdek, dasturiy taʼminotga mos keladigan mashinalar oilalarini yaratish bilan
tavsiflanadi. Integral mikrosxemalarga asoslangan dasturiy taʼminotga mos keladigan
mashinalarning birinchi oilasi IBM/360 seriyali mashinalar ishlab chiqilgan edi. 1960-yillarning
boshlarida qurilgan bu oila ikkinchi avlod mashinalaridan narx/unumdorlik jihatidan sezilarli
darajada ustun keldi. Tez orada dasturiy taʼminotga mos keladigan mashinalar gʻoyasi umum
eʼtirof etildi.
Dasturiy taʼminot operatsion tizim muvofiqligini talab qildi. Bunday operatsion tizimlar katta va
kichik turli xil tashqi qurilmalarga ega katta va kichik hisoblash tizimlarida tijorat sohasida va
ilmiy tadqiqot sohasida ishlashi kerak edi. Ushbu qarama-qarshi talablarning barchasini qondirish
niyatida tuzilgan operatsion tizimlar dizayn jihatidan juda murakkab ekanligini isbotladi. Ular
minglab dasturchilar tomonidan yozilgan koʻp millionlab montaj qatorlaridan iborat boʻlib,
minglab xatolarni oʻz ichiga olgan, bu esa cheksiz tuzatish oqimiga sabab boʻlgan edi.
Operatsion tizimning har bir yangi versiyasida baʼzi xatolar tuzatildi va boshqa qoʻshimchalar
kiritildi.
Oʻzining ulkan hajmi va koʻplab muammolariga qaramay, uchinchi avlod mashinalarida OS/360 va
shunga oʻxshash boshqa operatsion tizimlar koʻpchilik isteʼmolchilar ehtiyojlarini qondirdi.
Operatsion tizimlarning ushbu avlodining eng muhim yutugʻi multidasturlashni amalga oshira
olishida edi. Multidasturlash — bir protsessorda bir nechta dasturlar navbatma-navbat
bajariladigan hisoblash jarayonini tashkil qilish usulidir. Bitta dastur kiritish-chiqarish
operatsiyasini bajarayotganda, protsessor dasturning ketma-ket bajarilishida boʻlgani kabi
(bitta dasturli rejim) boʻsh turmaydi, balki boshqa dastur (koʻp dasturli rejim)ni bajaradi. Bunday
holda, har bir dastur boʻlim deb ataladigan oʻz operativ xotirasiga yuklanadi.
Yana bir yangilik paydo boʻldi — spuling (spooling). Oʻsha paytda spuling hisoblash jarayonini
tashkil qilish usuli sifatida aniqlangan, unga muvofiq vazifalar perfokartalardan diskka hisoblash

---

markazida paydo boʻlgan tezlikda oʻqiladi va keyingi vazifa tugagach, diskdan yangi vazifa
boʻshatilgan boʻlimga yuklandi. Partiyali ishlov berish tizimlarini multidasturlash orqali amalga
oshirish bilan bir qatorda yangi turdagi operatsion tizim — vaqtni taqsimlash tizimlari paydo
boʻldi.