Optika. Nurlanishning kvant tabiati

t₁ = t₂ ga teng bo’lgani uchun, quyidagi ifodaga ega bo’lamiz:
, (79.1)

agarda, yupqa linza uchun , ekanligini hisobga olsak, quyidagi ifodalarni keltirib chiqarish mumkin:

Bu tengliklarni (79.1) ifodaga qo’ysak linzalarning umumiy ifodasiga ega bo’lamiz:

, (79.2)

Yupqa linzalar uchun , bo’lgan holda quyidagi linza ifodasini keltirib chiqarish mumkin:

bu yerda va ga tengdir.
U holda , (79.3)


yupqa linzaning ifodasiga ega bo’lamiz.
Linzaning qavariq sirti egriligi radiusi musbat, botiq sirt egriligi radiusi manfiy hisoblanadi. Agarda, buyumdan linzaning optik markazigacha masofa cheksiz bo’lsa, linzaga tushayotgan nurlarni parallel deb hisoblash mumkin (149 - rasm), u holda

va bu holatga mos masofa b = 0F = f linzaning fokus masofasi deb ataladi:

149 – rasm. Buyum linzadan cheksizlikda bo’lganda nurlarning tarqalishi

Fokus masofa linzaning nisbiy sindirish ko’rsatkichi va egriliklar radiuslariga bog’liqdir. Agarda, b = ¥ bo’lsa, ya’ni tasvir cheksizlikda bo’lsa, linzadan chiqayotgan nur bir-biriga parallel bo’lib tarqaladi (150 - rasm) va a = f ga tenglashadi.

150 – rasm. Linzadan tasvir cheksizlikda bo’lganda nurlarning tarqalishi.


, (79.4)
kattalik linzaning optik kuchi deb ataladi va uning o’lchov birligi – dioptiriy hisoblanadi. 1 – dioptiriy – fokus masofasi 1 m ga teng bo’lgan linzaning optik kuchidir: 1 dioptiriy = 1/m.
Musbat optik kuchga ega bo’lgan linzalar yig’uvchi, manfiy optik kuchga ega bo’lganlari esa sochuvchi linzalar deb ataladi.
Linzaning fokusidan o’tuvchi, bosh optik o’qqa perpendikulyar bo’lgan tekislik – linzaning fokal tekisligi deb ataladi.
Odatda, yig’uvchi linzadan farqli, sochuvchi linzalarda mavhum fokuslar mavjud bo’ladi (151 - rasm).



151 – rasm. Sochuvchi linzada yorug’lik nurining tarqalishi

Linzaning optik kuchi ifodasidan foydalanib linzaning ifodasini quyidagicha yozish mumkin:

Sochuvchi linzalar uchun f va b masofalar manfiy hisoblanadi.
Linzalarda buyumning tasviri quyidagi nurlar orqali amalga oshiriladi:
· linzaning optik markazidan o’tuvchi nur;
· bosh optik o’qqa parallel yo’nalgan nur (bu nur linzadan singanda linzaning ikkinchi fokusi orqali o’tadi);
· linzaning birinchi fokusi orqali o’tadigan nur (bu nur linzada singandan so’ng, linzaning bosh optik o’qiga parallel bo’lib chiqadi).
152 - rasmda yig’uvchi linza orqali tasvirni tuzish usuli keltirilgan. Tasvir va buyumning chiziqli o’lchamlari nisbati linzaning chiziqli kattalashtirishi deb ataladi.





152 – rasm.Yig’uvchi linzada tasvirni hosil qilish