Optika. Yorug‘likning tabiati
tarqatuvchi yoki sochuvchi linzalar
Download 0.79 Mb. Pdf ko'rish
|
Optika
- Bu sahifa navigatsiya:
- 7.8-rasm
tarqatuvchi yoki sochuvchi linzalar deb ataladi.
Optik o`qda yotgan biror A nuqtadan bu o`qqa kichik burchak ostida chiquvchi nurlarni linza yana optik o`qda yotgan A 1 nuqtaga to`playdi, bu A 1 nuqta
A nuqtaning tasviri deb ataladi (7.7-rasm). AK nur yo`lini ko`rib chiqamiz. Linza sirtlarida olingan K va N nuqtalarga (ya`ni, AK nurining linzaga tushishi va undan chiqish joylarida) DB va VE urinma tekisliklar o`tkazamiz va bu nuqtalarga linzaning R
va R 2 еgrilik radiuslarini o`tkazamiz. Bunda AKNA
nurni, sindirish burchagi bo`lgan yupqa prizmada singan nur deb qarash mumkin. , , 1 , 2 burchaklarning kichikligi va linza yupqa bo`lganligi sababli quyidagi taxminiy tengliklarni yozish mumkin. . ; ; ; ; 2 2 2 1 1 1 1 1 2 1 2 1 R O C L C R O C P C f O A L A d AO AP h h h h NL h KP (7.6)
AKP dan tg ,
h AP KP =
1 NL dan tg ,
h L A NL = 1
2 NL dan 2 tg , 2 2 2 R h L C NL
C 2 KP dan 1 tg , 1 1 1 R h P C KP bu erda h 1 - nurning linzaga tushishi nuqtasi (K) ning optik o`qdan balandligi, h
- nurning linzadan chiqish nuqtasi (N) ning optik o`qdan balandligi, d va f mos ravishda yorug`lik manbai (A) va uning tasviri (A
) dan linzaning optik markazigacha bo`lgan masofalar. Uchburchakning tashqi burchagi o`ziga qo`shni bo`lmagan ikki ichki burchaklarning yig`indisiga teng еkanligiga asoslanib, ANA 4 va
S 1 MS 2 uchburchaklardan:
va 2 1 (7.7)
deb yozish mumkin. Biroq, prizma uchun 1
formula o`rinli еdi, bu erda n linzaning sindirish ko`rsatkichi. Shuning uchun (7.6) va (7.7) formulalarga asoslanib quyidagi formulaga еga bo`lamiz: 2 1 1 1 1 1 1 1 R R n f d F (7.8)
Bu (7.8) munosabat linza formulasi deb ataladi. Еndi linzalar o`qidan o`tuvchi yorug`likka qanday yo`nalish berishini ko`raylik. Agar yig`uvchi linza orqali uning bosh optik o`qiga parallel yo`nalgan nurlar o`tkazsak, bu nurlar optiq o`q ustida yotgan bir nuqtada kesishini ko`ramiz (7.8 a-
rasm). Ana shu yig`uvchi nuqta linzaning boshfokusideyiladi. Sochuvchi linzadan o`tgan nurlarni teskari tomonga davomi optik o`qda yotgan bir nuqtada uchrashadi (7.8 b-rasm). Ana shu nuqta linzaning mavhum fokusi deyiladi.
Linzalar ikkita fokusga еga bo`lib, bir jinsli muhitda bu fokuslar linzaning ikki tomonida, uning markazidan bir xil masofada yotadi. Optik markazidan fokusigacha bo`lgan masofa F linzaning fokus masofasi deyiladi. Ana shu fokus orqali optik o`qqa perpendikulyar o`tgan tekislik linzaning fokal tekisligi deyiladi. Fokus masofaga teskari kattalik Dlinzaning optik kuchi deyiladi. D F 1 . (7.9) Optik kuchining SI sistemasidagi birligi dioptriya deyilib, u fokus masofasi 1 m bo`lgan linzaning optik kuchidir.
1 1
Yig`uvchi linzalarda optik kuchi musbat, sochuvchi linzalarda еsa manfiy bo`ladi. Linza formulasi 3ta kattalik – buyumdan linzagacha bulgan d masofa, linzadan tasvirgacha bulgan f masofa linzaning bosh fokus F masofasi urtasidagi boglanishni ifodalaydi. f d F 1 1 1 (7.10) Yoki
f d D 1 1 (7.11) (7.10) yoki (7.11) formula yupqa linza formulasi deb atash qabul qilingan. Linzada buyumning tasvirini yasashda buyumning bir nechta nuqtalarining tasvirini topish va so`ngra ulardan buyumning tasviri hosil qilish kerak. Nuqtaning tasvirini yasashda quyidagi nurlardan ixtiyoriy ikkitasini tanlash va ularning linzadan sinib o`tgandan so`ng kesishish nuqtasini topish kerak. 1. Optik o`qqa parallel nur, u linzadan singandan keyin fokusdan o`tadi. 2. Linzaning optik markazidan o`tuvchi nur, u linzadan chiqqanda o`zining dastlabki yo`nalishini o`zgartirmaydi. 3. Linzaning fokusi orqali o`tuvchi nur, u linzadan singandan keyin optik o`qqa parallel ravishda ketadi. Ana shu usul bilan buyumning bir nechta nuqtasining tasvirini fokal tekislikka tushirib olib, so`ngra buyumning butun tasvirini yasash mumkin. Tasvir yasashda buyum linza fokusiga nisbatan qanday masofada turganligi muhim rol’ o`ynaydi.
1.
masofasi F dan katta, ya`ni F d 2 bo`lsin (7.8 a-rasm). Bu holda tasvir kichiklashgan va to`nkarilgan holda fokus bilan ikkilangan fokus oralig`ida paydo bo`ladi. 2. Buyum linzaning fokusi bilan ikkilangan fokusi oralig`ida turgan bo`lsin (7.8 b-rasm), ya`ni F d F 2 , bunda tasvir to`nkarilgan va kattalashgan holda ikki fokus oralig`idan nariroqda paydo bo`ladi. 3.
Buyum linzaning fokusida turgan bulsin, ya`ni F d (7.8 c-rasm). Bu holda buyumning istalgan nuqtasidan chiqib linzadan sinuvchi qo`sh nurlar kesishmaydi va tasvir cheksizlikda paydo bo`ladi. 4. Buyum linza bilan fokus orasida joylashgan bo`lsin, ya`ni F d (7.8 d- rasm). Bunda tasvir mavhum to`g`ri va kattalashgan holda paydo bo`ladi. Еndi tarqatuvchi linzaga kelsak, bunda ham linzaga nisbatan buyumning joylashishida yuqoridagidek turli hollar bo`lishi mumkin. Biroq tarqatuvchi linzalarda buyum unga nisbatan qayerda joylashsa ham tasvir mavhum, to`g`ri va kichiklashgan bo`ladi. Buyum AV sochuvchi linzaning fokusi bilan ikkilangan fokusi orasida turgan bo`lsin, ya`ni
2 (7.9-rasm). Bunda tasvir mavhum, to`g`ri va kichiklashgan holda fokus bilan linza orasida paydo bo`ladi. Download 0.79 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling