O‘qituvchi: T. Yandasheva

–t (d). Bu davrda n fonemasi bilan tugagan so‘zlarning ko‘pchiligi t ga aylangan holda yasalganini körish mumkin: tarqan (To‘n) - tarqat “tarxonlar” (KT), tegin – tigit “shahzodalar” (Oltun yorug‘), alpağu (E) – alpağut “botirlar” (Oltun yorug‘) va h.k. Bu qo‘shimchani olgan so‘zlarga –lar (lär) shakli ham qo‘shilib kelgan. Bu hodisa «Oltun yoruq» da uchraydi: tegitlär, tarqatlar. Mazkur shakl hozirgi mog‘ul tillarida bor, yoqut tilida ayrim o‘rinlarda saqlanib qolgan.

-an /-än qo‘shimchasi bilan ham ko‘plik ma’nosi ifodalangan va -an varianti qalin, -än esa ingichka negizga qo‘shiladi: ärän “erlar” (KT), oğlan “bolalar, farzandlar” (E).

-an /-än qo‘shimchasi bilan ham ko‘plik ma’nosi ifodalangan va -an varianti qalin, -än esa ingichka negizga qo‘shiladi: ärän “erlar” (KT), oğlan “bolalar, farzandlar” (E).

Turkiy tillar tarixida ikkilik -z qo‘shimchasi bilan ham yasalgan: ağïz “o‘giz” (TT), köküz “ko‘krak” (Oltun yorug‘), äkiz “egiz” (E), köz “ko‘z” (KT), yüz “ yuz” (TT), biz “biz” (BX), tiz “tizza” (Oltun yorug‘), müyüz “shox” (TT).

Egalik kategoriyasi. Qadimgi turkiy tilda ham ot turkumiga kiruvchi so‘zlar egalik affiksini olib, narsa - predmetning uch shaxsdan biriga tegishligi, qarashligini bildirgan. Egalikni ifodalashning eng sermahsul usuli morfologik usuldir. Egalik qo‘shimchalari quyidagi ko‘rinishga ega:

BIRLIK

BIRLIK

• I shaxs - m (-ïm, -im // -um,-üm): bašïm “boshim”, közüm “ko‘zim”, bodunum “xalqim”, älim “elim”.
• II shaxs - ŋ ( -ïŋ, -iŋ // -uŋ,-üŋ): bögdäŋ - xanjaring, bägiŋ “beging”, qanïŋ “xoning”.
• III shaxs -ï,-i //-sï-si: biligi “ilmi”, süsi “qo‘shini”, yağïsï “dushmani”.

KO‘PLIK

• I shaxs - mïz, -miz // -muz, -müz (-ïmiz, -imiz //-umuz,-ümüz): ünümüz “ovozimiz”.
• II shaxs - ŋïz, -ŋiz // -ŋuz, -ŋüz ( -ïŋïz, -iŋiz // -uŋuz, -üŋüz: abamïz “otamiz”.
• III shaxs -larï, -läri, –sï, -si: qunčuylarï “xonimlari”, bägläri “beklari”.

Otlarning yasalishi. Qadimgi turkiy tilda ot, fe’l, otlashgan so‘z yoki sifatdan ot yasovchi quyidagi qo‘shimchalar mavjud bo‘lgan: