Oqiw materiallari

Nerv sistemasi ha’m qizig’iw endokrin sistemasinin’ insan organizmi ha’m
minez - qulqindagi a’hmiyeti. Ha’zirgi zamanago’y pa’nde jedel rawajlanip u’lken qizig’iw oyatqan ha’m insan tilsimine teren’ kirip barg’a n taraw nerv sistemasi bolip esaplanadi . Organizmnin’ du’zilisi sipatinda iskerlik ko’rsetiwde nerv talshiqlari toplamlari ta’miyinlep beredi . Nerv sistemasi orayliq periferik ha’m vegetative bo’limlerinen ibarat. Orayliq nerv sistemasi (ONS) bas ha’m arqa miydi o’z ishine aladi. Miy organizmde basqariwshi waziypani atqaradi ha’m psixo motor iskerligin ta’miyinlep beredi. Bunnan tisqari, miy pikirlerimizdi basqarip, insan organizminin’ 5 tiykarg’i tuyg’ilari- ko’riw,esitiw, da’m biliw, iyis biliw ha’m seziwdi basqaradi.
Periferik nerv sistemasi- nerv ha’m nerv tu’yinlerinen ibarat. Periferik nervleri jiyindisi ju’rek, o’kpe, as sin’iriw sistemasi ha’m basqa ishki organlar, tamirlar toqimalardi ta’miyinleydi, bulardin’ barlig’i vegetative nerv sistenasin payda etedi. Onin’ iskerligi insan sabir ku’shine baylanisli bolmaydi.
Nerv sistemasi organizmnin’ iqtiyarli ha’m iqtiyarsiz atqarilatug’in waziypalardi basqaradi. Iqtiyarsiz islenetug’in waziypalarg’a misal qilip as sin’iriw waziypasin keltiriwimiz mu’mkin. Nerv sistemasin payda etiwshi mlrd lap nerv kletkalari organizmnin’ o’zinen sonday-aq sirtqi ortaliqtan informaciya aladi.
Bas miy kartasin du’zip, nerv waziypalarin aniqlawg’a birinshi ma’rte Tomos Uillis (1621-1675) qol urg’an edi. Nemec shipakeri Frans Gall (1758-1828) miydin’ frenologiya kartasin jaratip, onda ruwx iskerligi dep atalg’an psixikanin’ qa’siyetlerin jaylastirdi.
Bas ha’m arqa miy eki turmisliq tiykarg’i organlar – miy qutisi ha’m omirtqa bag’anasin su’yekler menen oralg’an ha’m qorg’aydi. Miydin’ tiykarg’i quramliq bo’lekleri bolip, u’lken miy (u’lken yarim sharlar), miyshe arqa miy esaplanadi. Miy yarim sharlari bul organnin’ informaciyani qabillap denenin’ basqa bo’limlerine o’tkeriwshi bo’lim. Yarim sharlar so’ylesiw du’nya qaras ha’m eslew qa’biletine juwapker. Miyshe tiykarinan dene ha’reketlerin muwpiqlastiriwg’a ja’rdem beredi. Arqa miy ju’rek iskerligin dem aliw ha’m qan basimi usag’an waziypalardi basqaradi.
Nrev sistemasi endokrin dizimi menen tig’iz baylanista insannin ba’rshe organlarinin’ iskerligin basqaradi. Insan pikirleri, eslew qa’bileti sezim tuyg’ilari, sonday-aq onin’ ha’r bir a’melge asirg’an ha’reketi a’melge asirg’an iskerliginin’ sa’wlesi bolip esaplanadi. Bunnan tisqari, nerv sistemasi ishki vegetative an’lamaytug’in waziypalar: dene tempereturasi ju’rek uriwi ha’m basqada gomeostaz (ten’ salmaqliq )esaplanadi. Solardi payda etiwshilerdi basqaradi.
Nerv sistemasi somatic ha’m vegetativ bo’limlerge bo’linedi. 1. Skelet bulshiq etlerinin’ qisqariwi ja’rdeminde seziwshen’lik ha’m hareket penen ta’miyinlengen halda organizm menen sirtqi ortaliqtag’i baylanisti a’melge asiradi. 2. Zat almasiwi, dem aliw, ajiratiwg’a o’z ta’sirin o’tkizedi.