Oqiw materiallari

1.2. Psixologiya pa`ninin` predmeti haqqindag` ko`z-qaraslar

«Psixologiya» atamasi eki grekshe so‘zden kelip shig`adi: «psyuxe» – jan, ruh ha`m «logos» – ta’limat, so‘z.
Bir neshshe ju`z jilliqlar dawaminda psixologiya ta`repinen u‘yreniletug`in ha`diyseler ullliwma «ruh», tu`sinigi menen belgilenip, filosofiya pa`ni bir bo‘limining predmeti bo‘lib esaplanar edi. «Psixologiya, anig`irag‘i «psixe» so‘zinin` kelip shig`iwin tu`sindiri beriw ushin grek a`fsanalarina murojaat qilamiz. Afroditaning uli (lotin an’analarinda – Veneranin`) Erot (Amur), go‘zal Psixeyani unatip qaladi. Leykin Afrodita aspan qudayi bo‘lgan ulinin` o‘z tag`dirin a`piwayi qiz benen baylanistirmaqshi ekenliginen narazi bolip, Psixeyani bir qatar sinawlardan o‘tiwge ma`jbur qilg`an halda olardi bir-birinen ayiriwg`a urinar edi. Biraq Psixeyaning muxabbati sonday ku`shliliginen barliq qudaylar (ma’budlar) kushli ta’sirlenip, og`an Afroditanin` barliq talaplarin orinlawg`a ko‘mek beriwge razi boladi. Erotta o‘z na`wbetinde, Zevsti Psixeyani qudayg’a aylandiriw ushin ko‘ndiriwge muwapiq boldi. Natiyjede Psixeya ma`n`gilikke eristi, ha`m olar birlesdi. Grekler ushun bul a`fsana haqiqiy muxabbattin`, insan ruhi joqari basqishinin` u`lgisi edi. Sonin` ushin, Psixeya – ma`n`gilikke erisken a`piwayi qiz, o‘z ka`milligin izlewshi ruhtin` timsali bo‘lip qaldi.[2]
Psixologiyanin` maqseti
Psixologiyanin` maqseti degende biz neni tu`sinemiz ? bul soraw to`mendegi eki pikir menen talqilaniwi mumkin:

1. 
   Onin` xizmeti ha`m tu`rlerinin` imkaniyatlari
   
2. 
   Oni talqilawshi faktlar, temalar ha`m tarmaqlar
   

Psixologiya predmeti ha`m onin` a`hmiyeti. Ha`r bir adam aspannin` ko`k, tereklerdin` jasil ekenligin ko`redi, ko`sheden shig`ip atirg`an seslerdi esitedi, zatlardin` issi yamasa suwiq ekenligin sezedi, yag`niy ha`r bir insan qorshag`an ortaliqti sezedi ha`m qabil etedi. Insan oylaydi ha`m so`yleydi, pikir ju`ritedi. O`tmishti eslep, keleshek haqqinda a`rman etedi. Bular este saqlaw ha`m ko`z aldimizg`a keltiriw ja`rdeminde a`melge asiriladi. Ko`plegen qubilislar insandi tolg`andiradi, kewlin ko`teredi yamasa qapa etip, qanday-da bir sezimlerdi payda etedi. Insan bir na`rselerge umtiladi, go`zlegen maqsetine jetiw ushin talapshan`liq ha`m eriklik ko`rsetedi.
Bizin` seziwimiz, qabil etiwimiz, este saqlawimiz, pikir ju`ritiw ha`m so`ylewimiz, ko`z aldimizg`a keltiriwimiz, sezimimiz psixikaliq protsess dep ataladi.
Ayirim waqitlari psixologiyaliq protsessler quramali ha`m uzaq dawam etiwshi xarakterge iye bolip, ko`terin`ki yamasa pa`s jedellikte ko`rinedi, belgili bir ta`sirleniwler menen o`tedi. Bul psixikaliq jag`day dep ataladi.
Oqiwshinin` sabaq waqtinda diqqatli yamasa diqqatsiz otiriwi, adamlarda bolatug`in kewli ko`terin`kilik yamasa ashiwli jag`daylar usinnan. Ha`r bir insan o`zinin` jeke, turaqli ayirmashiliqlari, psixikaliq qa`siyetleri menen basqalardan o`zgeshelenedi. Bir adamda qizig`iwshiliq (misali kitap oqiwg`a yamasa texnikag`a) ku`shli bolsa, basqa bir adam uqiplilig`i (matematika yamasa muzikag`a) menen o`zgeshelenedi. Ashiwshaq adam haqqinda onin` temperamenti qizg`in (jigerli) desek, ja`ne bir adamnin` minezi jaqsi, jatiq deymiz.
Qizig`iwshiliq, uqip, temperament, xarakter-bul adamnin` psixikaliq qa`siyetleri.
Adamlar arasindag`i bunday a`piwayi ayirmashiliqlar haqqinda tu`sinik bizde kishkene waqtimizdan payda boladi ha`m turmisliq ta`jiriybe toplaniwi menen artip baradi. Psixikaliq protsessler, psixikaliq jag`day ha`m psixikaliq qa`siyetler bir-biri menen baylanisli ha`m birgelikte psixikani (ayirim waqitlari oni adamnin` ishki du`n`yasi yamasa psixikaliq o`miri, jan du`n`yasi dep ataydi) quraydi. Solay etip, psixologiya predmeti ha`m bir jeke adamnin` psixika ha`m psixikaliq qubilisi, sonday-aq topar ha`m ja`miyette baqlanatug`in psixikaliq qubilislar bolip esaplanadi.
Insan psixikasin, onin` psixikaliq ha`reketlerinin` nizamshilig`in u`yrenetug`in ilim psixologiya dep ataladi. Psixologiya shaxstin` (jeke adamnin`) psixikaliq protsess, jag`day ha`m qa`siyetlerin su`wretlep g`ana qoymastan, onin` payda boliw sebeplerin tu`sindiredi. Qa`legen ilim insan sanasinin` o`z aldina bir tarawi sipatinda o`zinin` ayriqsha u`yreniw predmetine iye. Uliwmaliq ma`niste psixologiyanin` u`yreniw predmeti psixika dep aytiw mu`mkin. Psixika- haqiyqatinda u`yreniwdin` ayriqsha predmeti. Joqarida aytip o`tkenimizdey, ïsixika-miydin` qa`siyeti. Ìiy- ko`plegen qa`siyetlerge iye, biraq psixika-ayriqsha. Bul qorshag`an a`tiraptag`i haqiyqatliqti sa`wlelendiriwshi qa`siyet. Sa`wlelendiriw qa`siyeti ta`biyatta ken` berilgen, sondada psixologiyaliq sa`wleleniw o`zinin` spetsifikaliq o`zgesheliklerine iye.
1. Psixologiya ilim sipatinda tek g`ana psixikanin` ha`r qiyli qubilislarin u`yreniw ha`m tu`sindiriwge g`ana emes, al olardin` negizin ashiw ha`m uliwmalastiriw, yag`niy sebebin aniqlaw ha`m olardin` keleshektegi payda boliwin boljaw mu`mkin bolatug`in belgili bir nizamshiliqti ornatiw.