Oqiw materiallari

Minez- quliqtin’ na’silliktin psixologiyaliq qa’siyetleri.
Minez quliq -- bul tiri organizmnin’ sirtqi ortaliqlarg’a juwabi ju’zege keletug’in ha’m onin’ ta’sirlerine juwabin ju’zege keltiretug’in quramali reakciyalar jiyindisi esaplanadi.Tiri ja’nlikler psixikasi rawajlang’anlig’inin’ da’rejesine ko’re quramalig’I tu’rlishe bolg’an minez-quliqqa iye ekenliklerin o’z ara aytip o’tiw za’ru’r . Solay etip joqarg’I pikirler tiykarinda tiri organizmler psixikasinin’ rawajlang’anlig’inin’ 4 tiykarg’i da’rejesin ajiratiw mu’mkin. Bular: ta’sirshen’lik, sezgiler(tuyg’I sezimler) joqari du’zilgen biologiyaliq tu’rdin’ minez-qulqi insane sanasi . Bul da’rejelerdin’ ha’r biri o’z rawajlaniw basqishina iye ekenligin aytip o’tiw kerek. Psixika rawajlaniwinin’ joqarg’i da’rejesi tek insang’a ta’n.
Dendrit-neyronnin’ tarmaqlang’an kelte o’simsheleri bolip, signallardi qabil qiladi ha’m kletkelarg’a impuls jetkeredi.⁸
Sinaps- aksonnin’ signal jetkeriwshi juwmaqlang’an bo’legi ha’m bul signaldi qabil qiliwshi dendrittin’ tutasqan bo’legi. Sinaptik araliq- akson ha’m signal qabil qiliwshi neyron ortasindag’I araliq. Ha’rbir neyronda turaqli almasiw processleri bolip, beloklar sintezlenedi, nerv impulslari toplang’an halda o’tkerilip turiladi.⁹ Neyron denenin’ ortasha deametri 0,01 mmni, bas miydegi neyronlardin’ uliwma sani 100 mlrd payda etedi.
Rawajlanip kiyatrg’an miyge ta’biyat joqari da’rejedegi bekkemlik ga’ziynesin jaylaydi ha’m na’tiyjede ko’p mug’darda artiqshi neyronlar payda boaldi. Olar shama menen 70 % balanin’ tuwiliw da’wirine shekem nabit boladi ha’m bul process tuwilg’annan son’ o’mir boyi dawam etedi. Kletkalardin’ bunday nabit boliwi rasa ta’repinen aldinan belgilep berilgen boladi. Neyronlar iyiliwshen’. Iyiliwshen’liktin’ ma’nisi sonda nabit bolg’an nerv kletkasinin’ waziypasin olardin’ o’z o’mirshen’ligin saqlap qalg’an “Ka’siplesleri” juwapkershiligine ju’klenedi. Olardin’ o’lshemleri u’lkeygen esabina jog’altilg’an waziypalardin’ orni toltiriladi. Mag’liwmatalarg’a qarag’anda bas miydegi neyronlardin’ 90 % jaqini nabit bolmag’ansha kesellik belgileri aniq bolmay, insane salamat ko’riniwin saqlap qalar eken, yag’niy bir tiri nerv kletkasi 9 nabit bolg’an kletkalrinin’ ornin basiwi mu’mkin eken. Lekin, nerv sistemasinin’ iyiliwshen’ligi qartayg’anliq da’wirine shekem zeyini tiniq halda saqlap qaliwdin’ bir mexanizmi emes. Ta’biyattin’ qushag’inda ja’ne bir joli- erjetken su’t emiziwshilerdin’ bas miyinde jan’a nerv kletkalarinin’ payda boliwi yaki neyroginez processi bar. Eger nerv kletkalari bo’linbegen bolsa, jan’a neyronlar qaydan payda boladi? Olar erjetken organizmnin’ orayliq kletkalarinan payda boladi. Olar psixikanin’ en’ joqari da’rejesi bolip, tek insang’a g’ana ta’n. Sana socialliq tariyxiy sharayatta adam miynet iskerliginin’ payda boliwinda til ja’rdeminde basqa adamlar menen barqulla na’tiyjesi esaplanadi.
Sana ju’zege keliwdin’ tiykarg’I sha’rti bul til. Psixikanin’ en’ to’men da’rejesi sanasizliq. Sanasizliq- bul usinday psixik process ha’m ha’diyseler jiyindisi, og’an insane o’z is- hareketlerine juwap bermeydi, an’lamaydi. Bug’an tu’s ko’riw, bazan potologik ha’diyseler, gallyusenaciya kierdi.