O’qo’v qo’llanma Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengash Prezidiumi tomonidan nashr etishga tavsiya qilingan

Ijtimoiiy mehnat unumdorligi moddiy ne’matlar ishlab chiqaruvchi
tarmoqlarning yalpi ichki mahsulot miqdorini hodimlar soniga nisbati bilan topiladi.
Yuqorida keltirlgan mehnat unumdorligini qlchash usullarini har biri ham o’z
afzalliklari bilan bir qatorda turli xil kamchiliklariga ham egadir.
Mehnatga va boshqa hil resurslarga bo’lgan talab uning unumdorligiga bog’liq bo’ladi. Umuman mehnat unumdorligi qancha yuqori bo’lsa unga (mehnat resurslariga) bo’lgan talab shuncha yuqori bo’ladi, real ish haqi ham ko’payadi.
Mehnat unumdorligini yuqori bo’lishi quydagi omillarga bog’liq:
1.Kapital;

• Tabiiy resurslar va ularning sifati;
• Tehnologiya va uning sifati;
• Mehnat resurslarining (hodimlarning) sifati.. Ishchilarni salomatligi, bilimi va tayyorgarligi, shuningdek mehnatga munosabatini yuqori darajada bo’lishi. Ishchilarning ish vao’tidan, dastgohlar quvvatidan to’liq foydalanish. Ishlab chiqarishni va mehnatni tashkil etishning hilma-hil samarador usullaridan foydalanish;
• Boshqa omillar:
• boshqaruv tizimini samaradorligi va moslashuvchangligi (gibkost);
• ish olib borish, ijtimoiy va siyosiy muhit;

v) firmalar ishlab chiqargan mahsulotlarni sotishini ta’minlaydigan ichki bozorni kattaligi;
g) hodimlarning moddiy va ma’naviy manfatdorligi;
d) ishlab chiqarishdagi tarkibiy o’zgarishlar;
Har bir omilni mehnat unumdorligiga ta’sir etish darajasini aniqlash usullari mavjud. Masalan, fan texnika taraqqiyoti ta’siri natijasida mehnat unumdorligi ko’payadi va mahsulotning mehnat salmog’i darajasi (t) pasayadi va shuni hisobiga mehnat unumdorligining qsishi quydagi formulalar bilan aniqlanadi:

100 (Ìðó  Ìõó )
yoki
100  Mcd Ccd  Mc

M 100
My  cd My 
Mc 100
bu erda: Mu - mehnat unumdorligini qsishi,%;
Med - mahsulot birligining, mehnat salmog’i darajasining pasayishi, %;
Ms - mahsulot birligining, mehnat salmog’i darajasining pasayishi, kishi-soat;
Ssd - mahsulot birligini uchun zarur bo’ladigan avvalgi mehnat salmog’ining boshlang’ich darajasi.
Misol:Agar yangi asbob- uskunalarni joriy etish natijasida mahsulot birligining sermehnatlik darajasi 12% kamaygan bo’lsa, mehnat unumdorligi 13,6% ortadi:
12100
100  12
Detal tayyorlashning boshlang’ich sermehnatlik darajasi 42 kishi-soat, yangi tehnologiya kiritilganligi sababli u 5 kishi soatga kamaydi, bunda mehnat unumdorligi 13,5% ortadi:
5100
42  5