O’quv – uslubiy majmua mualliflar: dots. Qobilov S. S. Ass. Nurmamatov M. Q. Ass. Abdirofiyev N. A. Samarqand – 2020

Leksemalarga klaviaturaning bosilgan klavishasi (tugmachasi) kodi, menyu 
punktlari nomerlari va hokazolar kiradi. 
Semantik tahlil jarayonida gap va iboralarning ma’no jihatdan to’gri yoki 
to’g’ri emasligi aniqlanadi. 

---

26 
Sintaksis va sintaktik tahlil qoidalar to’plami va gramatik konstruksiyalarni 
ishlatib ularning mumkin yoki emasligi aniqlaydi
Hozirgi paytda ko’rsatilgan va qushimcha talab va prinsiplar asosida foyda-
lanuvchu interfeysini loyihalashning abtomatlashtirilgan tizimlari foydalanuvchi
interfeysini boshqarish tizimlari (FIBT) ishlab chiqarilmoqda bunday tizimlarn-
ing tarkibiga quyidagi konponentalar (instrumental vositalar) mavjud[5]: 
- ekran generasiyasi; 
- grafika paketi; 
- malumotlar va yordamchi informasiya muharrirlari; 
- ko’p oynali ekranni boshqrish; 
- kiritiladigan malumotlarni modifikatsiyalash; 
- bajariladigan kod generator. 
Shunday qilib bu bulimda biz foydalanuvchi interfeysiga quyiladigan asosiy 
talablar, muloqatni tashkil qilish usulllari va prinsiplari, surov-javob fragment-
larining taxlil bosqichlarini aniqladik. Murakkab muloqatlarni loyihalash va 
boshqarish tizimlarning umumiy konponentalari tuplamini kursatdik. 
Multioynali WIMP- interfeysilar elementlarini loyihalash
Bu tundagi interfeyslar asosan oddiy va malakasi uncha yo’qoribulmagan foy-
dalanuvchilarga muljallangan. Ana shu turdagi interfeysilardan WIMP so’zi 
quyidagi 4 ta asosiy xususiyatlardan kelib ciqqan: 
- malumot bir nechta oynalar (windows) yordamida akslantiriladi; 
- obektlarni piktogrammalar yordamida ikonalar (Icons) bilan tasvirlanadi; 
- maluotni tanlab olish sichqoncha (Mouse) orqali bajariladi; 
- avtomatik ravishda paydo bo’ladigan (Pop-down)menyo’lar ishlatiladi. 
WIMP- interfeyslarning paydo bo’lishi va ko’p ishlatilishi ham o’ziga xos sab-
ablarga ega. Birinchidan tasvir (obekt)ekranga sig’masa ham uning qismlarini 
bo’laklab xotiraga saqlash mumkin. Shuning uchun katta hajmdagi tugri murojat 
qilinadigan xotira ishlatiladi. Ikkinchidan piktogrammalarni akslantirish uchun 
monitorning yoqori kuchlanish (nuqtali adrislar)turlari qullaniladi. 
Uchunchidan, tizim juda katta tezkorlik bilan ishlab obektlari tasvirlash va 
qulayliklarini beradi. 
WIMP- interfeyslar asosida juda kup operasion tizimlar, masalan,Windows, 
MAC OS ishlaydi. Amaliy programrammalar majmualari ham shu elementlar 
yordamida tashkil qilinayabdi. Mutaxassis-foydalanuvchining “ish stoli” element-
lari,yani birnechta hujjatlar bilan ishlash, soat,kalkulyator qulayliklaridan foyda-
lanish, bir hujjatdan boshqasiga tez o’tish amallari bajarish kabi vositalari bu mu-
hitda tashkil qilinadi har bir oyinaga o’ziga xos malumotlar turini akslantirish 
mumkin. Masalan, piktogramma –katta bo’lmagan maxsus oyin(belgi) bo’lib u bi-
lan bog’liq bo’lgan buferdagi malumot turini akslantiradi. Piktogrammani ochib 

---

27 
malumotni ekranda ko’rish mumkin bo’ladi. Tayyor piktogrammalardan tashqari, 
foydalanuvchi o’z piktogrammalarini tashkil qilish mumkin. Piktogramma bilan 
programma modullarini ham (bajariladigan fayllar) bog’lashga imkoniyat birilgan.
Bu va boshqa qulayliklarni hisobga olsak; ko’poyinali texnologiya bitta ekran bilan 
ishlashdan ancha farq qiladi, ham tekst va ham grafika elimentlarini qo’llaydi
Hozirgi paytda foydalanuvchi interfeysini loyihalash uchun bir qancha talab va 
standart lar ishlab chiqilgan. Standartlashning asosiy maqsadi umumiy termi-
nologiyani (atamani),asosiy tushunchalarni, ularni ishlab chiqish vositalarni, 
texnologiyalarini taklif qilishdir. Standartlarni qullash esa programmalashda yaxshi 
natijalar beradi va programmalovchining yo’qori malakali ekanligi haqida dalolat 
beradi. 
Ana shunday standartlardan biri IBM formulasi tomonidan taklif qilingan
SAA(sustem Application Architecture-ilovalarni ishlab chiqish muhiti arx-
itekturasi, tuzulishi) standartidir. Bu standart programma taminotini ishlab chiqish-
ning kupgina tomonini, yani foydalanuvchio interfeysi, programmalash til va 
vositalari, kodlashtirish usuli, grafika, oyinali qo’llash va protokollarni telekom-
munikasiyada ishlatilishini o’z ichiga oladi. Standartning asosiy qismini CUA 
(Common User Acces-matn va grafik ilovarni ishlab chiqishda foydalanuvchi in-
terfeysini tashkil qilish ) tashkil qiladi. Standartda quyidagi tushuncha, vosita va 
mexanizmlar ishlatiladi.