O’quv materiallari 15- mavzu

6. Ussing tajribasi.
7. Elektrogen ion nasoslari.
Moddalarning aktiv tashilishi, ion nasoslari
Passiv transport tufayli hujayra gradientlari kamayish moyilligiga ega passiv ko’chirish doim moddalarning hujayra va muhit orasidagi notekis taqsimotini to’g’irlashga intiladi.Tajribalarning ko’rsatishicha hujayra tarkibi bo’yicha uning atrofidagi muhitda keskin farq qiladi. Hujayrada ko’p miqdorda kaliy ionlari oqimi va fasfolipidlarning diffuziyalanmaydigan ionlari, aminakislo-talarning aminlari va organic moddalarning boshqa ionlari mavjud, ularning miqdori hujayra atrofidagi muhitda kam. Boshqa moddalar, aksinch masalan natriy ionlari hujayra atrofida ichida-giga nisbatan ancha yuqori konsentiratsiyalarda mavjud. Moddalarning hujayra ichida va hujayra tashqarisidagi muhitda bunday notekis taqsimlanishini butunlay moddalarning passiv tashilishi bilan tushuntirish mumkin emas, chunki u doimo elektiro kimyoviy gradientning pasayishiga intiladi. Shuning uchun hujayralarda moddalarning passiv tronsporti bilan birgalikda aktiv transporti ham mavjud degan hulosa qilish mumkin.Hujayratomonidanmetobolikjarayonlarningenergiyasihisobgamolekulavaionlarningelektirokimyoviygradiyentigaqarshiyo’nalishidatashilishiaktivtransportdeyiladi.Ko’pdan-ko’pilmiytekshirishlarkaliyvanatriyionlarininghujayramenbiranalariorqaliaktivko’chishigabag’shlangan.Buularningbioelektirikpotensiallarninghosilbo’lishivaqo’zg’alishinikuzatishbilanbog’liqbo’lganmuhimhodiisalardagikattaro’lbilantushuntiriladi. Kaliyvanatriyionlarihujayrasitoplazmasivahujayralararosuyuqlikorasidanotekistaqsimlangan.Izoto’p metodlar yordamida olinga natijalar bu ionlar menbiranalar orqali diffuziyalanishi ko’rsatadi. Bu metodlar yordamida hujayralar qo’zg’alishining har bir aktidamalum miqdorda natriy ionlariga ega bo’lib , ekvivalent miqdorida kaliy ionlarini yo’qolishini ko’rsatiladi. Ionlarning biologik menbiranalar orqali aktiv transportini namoyish qiluvchi eng sodda model Ussing tajribasidir. Using tajribasida quydagidan iborat. Renger Lokka eritmasi bilan to’ldirilgan (kislorod bilan to’ldirilgan) idish qurbaqa terisining bir bo’lagi bilan 2 qismga ajraladi. Ma’lum bo’ldik, tashqi muhitda Na+ tuzlari mavjud bo’lganda qurbaqa terisi o’zining ichki yuzasida(sirtida) Na+ ionlarining tanlab konsentirlash qobiliyatiga ega ekan. Bundan tashqari eritmaga nisbatan ichki sirt musbat zaryadlanadi. Hosil bo’lgan elektir maydoni, demak potinsiallar farqi Na ionlariga terini ichki tomoniga yig’lishiga hech bo’lmaganda potensial juda katta qiymatlargach 200MV ga yetmaguncha xalaqit berishga qodir emas.

3-rasm. Ussing tajribasi (sxema).A-ampermetr, V- voltmeter, B-batareya, P-potensiometr

4-rasm. Ion nasoslarining ko’rinishlari:sitoplazmatik membranalarda K+,Na+ -ATFaza (K+,Na+ -nasos); Ca++ -ATFaza (Ca++ -nasos); H+ -ATFaza.