O’quv materiallari a ma’ruzalar mavzulari bo`yicha reja, tayanch so`z va iboralar, asosiy matn

Korxonalarning asosiy tashkiliy-huquqiy shakllari.
Hozirgi sharoitda tashkilot (xorij amaliyotida firma) bozordagi raqobat munosabatlarining asosiy harakatlanuvchi shaxsi hisoblanadi.Tijorat, ya’ni foyda olish uchun harakat qiluvchi tashkilotlar(korxonalar)ning tarixi tomirlari bilan an’anaviy jamiyatga boribtaqaladi. Ularning u yoki bu shakllari amalda uzoq o‘tmishningbarcha buyuk sivilizatsiyalarida qayd etilgan. Jahon amaliyotida firmalarni quyidagi tartib bo‘yicha tasniflash qabul qilingan:
- xo‘jalik faoliyatining turi va xarakteri (sanoat, transport, sug‘urta, savdo, injiniring, sayyohlik va boshqalar);
- huquqiy holati (yakka shaxsli tashkilot va tadbirkorlar birlashmasi);
— mulkchilikning xarakteri (xususiy, davlat, yarim davlat va kooperativ);
— faoliyat sohasi;
— 0‘lchami.
“YUridik shaxs” tushunchasi. Mulkchiligida, xo‘jalik yuritishida yoki operativ boshqaruvida ajratilgan mulkiga ega va o‘zining majburiyatlari bo‘yicha shu mulk bilan javob beruvchi tashkilot yuridik shaxs deb ataladi. U o‘z nomidan mulkiy va shaxsiy nomulkiy huquqlarni xarid qilish va amalga oshirishi, majburiyatlarga ega bo‘lishi, sudda da’vogar va javobgar bo‘lishi mumkin. YUridik shaxslar shaxsiy balansga yoki smetaga ega bo‘lishlari kerak.
O‘z faoliyatining asosiy maqsadi sifatida foyda olishni ko‘zlovchi tashkilotlar (tijorat tashkilotlari) yoki bunday maqsad sifatida foyda olishni ko‘zlamaydigan va olingan foydani ishtirokchilari ichida taqsimlamaydigan tashkilotlar (notijorat tashkilotlari) yuridik shaxslar bo‘lishlari mumkin.
Tijorat tashkilotlari bo‘lgan yuridik shaxslar xo‘jalik o‘rtoqliklari va jamiyatlari, ishlab chiqarish koopertivlari, davlat unitar korxonalari shaklida tashkil qilinishlari mumkin.
0 ‘z navbatida xo‘jalik o‘rtoqliklari va jamiyatlari quyidagi tashkiliy-huquqiy shakllarga ega bo‘lishlari mumkin: — to‘liq o‘rtoqlik; — ishonchdagi o‘rtoqlik; — mas’uliyati cheklangan jamiyat; — qo‘shimcha javobgarlikka ega jamiyat; — ochiq turdagi aksiyadorlar jamiyati; — yopiq turdagi aksiyadorlar jamiyati; — sho‘ba va bogliq jamiyatlar.
Tashkilotlar aniq tashkiliy-huquqiy sheriklarining ba’zi bir xususiyatlari, ularni tashkil qilinishi va faoliyat yuritishi quyidagilardan iborat: