O’quv materiallari a ma’ruzalar mavzulari bo`yicha reja, tayanch so`z va iboralar, asosiy matn

14-jadval
5 kishidan iborat guruh uchun sotsiomatritsa

№	Kim saylaydi	Kimni saylaydi					Qilingan tanlovlar			Jami
		1	2	3	4	5
1	A	X	-	-	+	-	1	3	4
2	V	+	X	-	+	-	2	2	4
3	S	-	+	X	0	0	1	1	2
4	D	+	0	0	X		2	0	2
5	E	-	+	-	+	X	2	2	4

Olingan (+) 2 2 0 3 1

Tanlovlar: (-) 2 1 3 0 2
Jami 4 3 3 3 3 8 8 16
Keyin ma’lum savollar yordamida ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar o‘tkazish kerak.
Masalan, jamoaning barcha a’zolariga (anonim ravishda) “Siz kim bilan ishni davom ettirishni xoxlaysiz” degan savol beriladi.
Kiritilgan ramzlar ma’nosidan foydalanib, ushbu jamoa a’zolari javoblarni grafik ravishda sotsiogramma ko‘rinishida rasmiylashtirish mumkin (26 - chizma):

N

Boshliq

V

B

G’

A

26-chizma. “Siz kim bilan ishlashni davom ettirishni xohlaysiz?” savoliga javoblarning natijasi

26-chizmada ko‘rinishicha, norasmiy yetakchi – “V” emas, balki “N” – rasmiy boshliq bo‘ladi.

Korxona faoliyati uchun mehnat jamoasi a’zolarining vakolatlari muhim ahamiyatga ega, ular O‘zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksi, respublikaning boshqa qonunlari, tashkilotning ta’sis hujjatlari, jamoaviy shartnoma tomonidan belgilanib beriladi. Masalan, Mehnat Kodeksining 21-moddasiga muvofiq xodimlar quyidagi huquqlarga egalar:

• 
  ushbu kodeks, boshqa respublika qonunlari tomonidan ma’lum tartib va shartlarda mehnat shartnomasini tuzish, o‘zgartirish va buzishlarga;
  
• 
  unda mehnat shartnomasini xodim tomonidan ma’lum ishni taqdim etishga;
  
• 
  tashkilotning davlat standartlari va mehnat xavfsizligi va mehnat shartnomasi tomonidan ko‘zda tutilgan tegishli sharoitlaridagi ish joyiga;
  
• 
  o‘zining malakasi, ishning murakkabligi va bajarilgan ishning miqdori va sifatiga muvofiq ish haqini o‘z vaqtida va to‘liq hajmda to‘lanishiga;
  
• 
  ish vaqtining me’yoriy davomiyligi, ayrim kasblash va xodimlar kategoriyalari uchun qisqartilgan ish vaqtining belgilanishi, haftalik dam olish kunlari, ish kuni bo‘lmagan dam olish kunlari, yillik ta’tillarini berilishi bilan ta’minlanadigan dam olishga;
  
• 
  ish joyidagi mehnat sharoitlari va mehnatni muhofaza qilish haqidagi to‘liq ishonchli axborotlarga;
  
• 
  ushbu kodeks, boshqa respublika qonunlari tomonidan ma’lum tartibda kasbiy tayyorgarlik, qayta tayyorlash va o‘z malakasini oshirishga;
  
• 
  birlashishga, shu jumladan, kasaba uyushmalarini tashkil qilish va o‘z mehnat huquqlarini, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish uchun so‘zga chiqish huquqiga;
  
• 
  tashkilotning boshqaruvida ushbu Kodeks, boshqa respublika Qonunlari va javomaviy shartnoma shaklida ishtirok etishga;
  
• 
  o‘z vakillari orqali jamoaviy muzokalalarni olib borish va jamoaviy shartnomalarni tuzishga, hamda jamoaviy shartnoma, bitimlarning bajarilishi haqidagi axborotlarni olishga;
  
• 
  barcha qonun tomonidan man qilinmagan yo‘llar bilan o‘zining mehnat huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishga;
  
• 
  shaxsiy va jamoaviy mehnat nizolarini ushbu Kodeks, boshqa respublika qonunlari tomonidan ma’lum tartibda hal qilishga;
  
• 
  xodimga u tomonidan mehnat vazifalarini bajarilishi munosabati bilan etkazilgan zararni to‘lash va ma’naviy zararni ushbu Kodeks, boshqa respublika qonunlari tomonidan ma’lum tartibda qoplanishiga;
  
• 
  respublika qonunlari tomonidan ko‘zda tutilgan hollarda majburiy ijtimoiy sug‘urta.
  

Ushbu mehnat jamoalari rasmiy deb ataladilar. Rasmiy tashkilot – bu korxonalarning ko‘rsatmalar, yo‘riqnomalar, farmoyishlar va me’yorlar bilan belgilanadigan ijtimoiy munosabatlar tizimidir. U rahbarlar tomonidan tashkilotlar a’zolarining ideal xulqini tan olinishida quriladi. Rasmiy tashkilot yoki tuzilma korxona (yoki qandaydir muassasa)ni umuman faoliyat yurita olishi uchun zarurdir. Rasmiy tuzilma ushbu korxonaning asosiy vazifpalari qandayligi bilan belgilanadi. Ushbu vazifalarni amalga oshirish uchun ham odamlar guruhining texnik asoslangan holati vujudga keltiriladi, ularning xizmat vazifalari belgilanadi.