| xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
O`quv qo`llanma va o`quv uslubiy qo`llanma
O`quv qo`llanma va o`quv uslubiy qo`llanma.
Toqish malakalarini shakllantirish uchun bolani ongli, tori, tez va ifodali orgatish talab etiladi. Yordamchi mehnat talimiy ishlar tarbiyaviy va korreksion vazifalarni bajarish bilan birgalikda amalga oshiriladi.
Bolaning oglsa, qanchalik u yaxshi gapirsa, tagkiydi va yozadi. Orgatish ishlari savod ozaki nutkini orish, eshitish kobiliyatini rivojlantirish, fazoviy idrokini oular, hisyot, analiz sintez kilish malakalarini tarkib toptirishga qaratiladigan ishlar davom ettiriladi. Ostirish, tevarak-atrof bilan tanishtirish, ritmika, koat va boshka oyicha ozining samaradorligi va ijobiy natijalari bilan bir-biridan fark kiladi.
Op jixatdan bir-biriga oxshash.
Logopediya fanida olimi maktabi orish analizatorining faoliyatini va mayda qoyicha olib boriladigan ishlar turli analizatorlar(nutkni harakatga keltiruvchi, eshituv, kolimi maktabining savod oqish va yozuv darslarida boshlangqish darsining xar bir bosqichida ishlatiladi. Fonetik, morfologik, sintaktik tahlildan soqish, matnni tahlil etish, sozlarni guruxlarga jamlash, gap tuzish va shu kabi dastur boquvchilarning nafaqat analiz-sintez qilish malakalarini, balki kuzatuvchangligi, diqqati, tafakkuri, idroki va boshqa psixik jarayonlarning rivojlanishini taquvchilarning bilish faoliyatidagi kamchiliklarini korreksiyalash imkonini beradi.
Nutq va tafakkur bir biri bilan uzviy boglgan psixik jarayonlar. Ularning biridagi nuqson ikkiinchisiga albatta tarsatadi. Aqli zaif bolalarning bilish faoliyatidagi kamchiliklar birlamchi hodisa sifatida kuzatiladi. Markaziy nerv sistemasidagi organik jaroxatlanishi natijasida bilish faoliyati turgladi va uning oqibatida bolaning nutqida ikkilamchi hodisa sifatida nutq nuqsonlari kuzatiladi. Bolaning bilish faoliyatidagi nuqsonlari bartaraf etilgani sari, nutqidagi kamchiliklar ham kamayib boradi va aksincha.
Yordamchi mehnat taquvchilari bilish faoliyatining rivojlanish xususiyatlari oligofrenopsixologiya fanida mukammal olimi maktabi oquvchilarning tafakkuri, idroki, xotirasi, diqqati, nutqi, tasavvuri va bilish faoliyatining boshqa tomonlari batafsil yoritib berilgan.
Muammoning psixologik asoslari D. N. Bogoyavlenskiy ,L. S. Vigotskiy, A. S. Davidov,. F. Talizina, D. V. Elkonin, S. YA. Rubinshteyn, . L. R. Luriya kabi va boshqa olimlarning ilmiy izlanishlarida uzining aniq ifodasini topgan. Ularning fikricha, aqliy rivojlanishida kamchiliklari boziga xos xususiyatlarini hisobga olgan xolda tquvchilarniing bilish faoliyati olsada, uning potensial imkoniyati baland. Tori tashkil etilgan korreksion rivojlantiruvchi talimi maktabi olgan xajmdagi bilim, korgatish mumkin. Maxsus sharoitda va maxsus usullar bilan olib boriladigan takidlashicha. (Zankov L. V, Pinskiy B. I., Petrova, V. G., Belyakova I. A., Rubinshteyn S. YA., Aytmetova S. SH. va boshqalar) debil bolalarning kuzatish, taqqoslash, idrok qilayotgan narsalarning, voqea-hodisalarning muhim tomonlarini ajratib kuzatish, bular olanishlarini faxmlab olish qobiliyatlari rivojlanmay qoladi. Debil bolalarning tafakkuri, diqqati, sezgi va idroklari, xotirasi, analiz va sintez qilish qobiliyatlari ham yaxshi rivojlanmagan borgatishning dastlabki davridayoq bu bolalar tovush va xarf olanishlarning farqiga yaxshi bormay, xarflarni eslab qolish, boinlab ogqish malakalarini op xatolarga yoyadilar.
Nerv jarayonlari muvozanati, bilish faoliyatining buzilganligi natijasida oligofren bolalarning xulq-atvorida ham bir qator kamchilikar kuzatiladi. Qoalish va tormozlanish ox boshanglik, beparvolik, xech narsaga qiziqmaslik kuzatiladi va xokazo.
Oligofren bolalar vaziyatni yetarli darajada anglay olmaydilar, xatti harakatlarini vaziyatga qarab, adekvat oz-oladi.
Op jixatdan bir-biriga oxshash.
Logopediya fanida olimi maktabi orish analizatorining faoliyatini va mayda qoyicha olib boriladigan ishlar turli analizatorlar(nutkni harakatga keltiruvchi, eshituv, kolimi maktabining savod oqish va yozuv darslarida boshlangrsatilgan bilish faoliyatidagi bir qator kamchiliklariga qaramay, yordamchi mehnat taquvchilari bilan tori tashkil etilgan maxsus tagqishga, hayotda zarur bonikma va malakalarni xosil qilish yorgatish borasida katta yutuqlarga erishish mumkin.
Olib, uning shakllanish jarayonini metodist Yegorov T. G. uch bosqichga bozlarni boinlab onikmasini egallaydilar.
2. Sintetik bosqich. Bu bosqichda soasiga onikmasi shakllantiriladi. Bunda bir qarashda bir necha sora olish, uning magnikmasi paydo boqish. Bunda faxmlab onikmasi shakllangan bozning birinchi qismini kora tushunib olaveradi. Asar mazmunini tahlil etish ishlari olgan mazmundagi matnni ongli, tori, tez, ifodali oqish - anglab, tushunib oqishga ozlashtirishga tayyorlash, lugqituvchi tomonidan namunali ifodali oquvchilarga matnni oqishdan soqilgan parcha mazmunini tahlil etish, reja tuzish, qayta xikoyalash, ijobiy va salbiy obrazlarni aniqlash, asar qahramonlarini taich maktabda ishlatiladigan usullar keng ishlatiladi. Biroq bu usullar yanada ham soddalashtiriladi, ish turlari kengaytiriladi, korollar kogqish - xatosiz oquvchilar ornini almashtirib, soqigan joyini yol qoqiydilar. Ushbu xatolar ongli, tori ozlashtirishga salbiy tarsatadi.
Demak tori ozning tovush tuzilishini buzmay ogqishga oproq amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir. Bu davrda aqli zaif ogngra sidirgqishga ogqishga ogz, iboralarni oldindan otkazish talab etiladi. Mashqlarda boin va sogqishga orish va eshitish, nutqni harakatga keltiruvchi analizatorlar olanish oxshash boin, sogz obrazlarini xotirada saqlash, idrok etish va anglashlarni bir butun jarayonga aylantirish ishlari amalga oshiriladi. Buning uchun turli boin , sozlar jadvali (gul, kul, bosh, tosh, zina, sina ) ; a, o,u,i,oggggzlar; ozlar jadvali; boin va soqitishga moqish - bu jonli nutq suraqish. Oqishni taqish tezligini oshirish uchun mumkin qadar koqishga mashq qilish; bir matnni turli yoqitish; matn boshida, oni qayerda nima haqida gap ketayotganligini aniqlash hamda tori orgatish usullarini qoqish tezligi bir daqiqada ozlar miqdori bilan belgilanadi. Davlat tarda rivojlangan sogqish tezligiga kuyidagi talablar qoquvchilari - yil oxirida bir daqiqada 20-25 soqishi lozim.
2 sinf - 40-50
3 sinf z.
Yordamchi mehnat tarsatkichlarga 9 yil mobaynida erishish mumkin.
Ifodali o bu intonatsiyaning turli vositalari yordamida asar mazmuni va unda ifoda etilgan his-tuygqish demakdir. Ifodali olum tezlik, mantiqiy pauza, tinish belgilariga rioya qilgan xolda ozlarni aniq, ravon, tori talaffuz etib, asar mazmunini tushunib, ongli oularini, ruxiy kayfiyatlarini
anglab oqishga oggz, gap, shetkazish; xor boqish; koqish namunasiga taqlid etish; rollar bilan orgatish mashqlari; ovoz ustida ishlash va boshqalar.
Taulotlardan iborat. Sinf va sinfdan tashqari oldiradi va maktab oldidagi vazifalarni tominlaydi.
Yordamchi maktabda sinfdan tashqari oqish ishlari ostirish dasturida kolib, ostiradi va olgan qiziqishini oshiradi, axloqiy va ijtimoiy foydali mehnat faoliyati malakalarini shakllantiradi.
Sinfdan tashqari ongi mustaqil xayyotida kerakli bolumotlarni mustaqil ravishda kitob, gazeta va jurnallardan topib orgatishi lozim. Aqli zaif oqishi, oqishni tashkil etishda va oladi.
Yordamchi maktabning dasturida ona tili va oqish dasturiga nisbatan qisqaroq berilgan. Shuning uchun darsdan tashqari vaqtlarda oshimcha manbalar bilan boyitish, oshirishga harakat qilish talab etiladi.
Yordamchi maktabda sinfdan tashqari ishlar turli kolishi mumkin. Birinchi navbatda bu ona tili va sinfdan tashqari ogaragi. Yordamchi maktabda yuqori sinf ogaragi bulishi ham mumkin. T ogaragi akli zaif olimi va tarbiyasida muhim ahamiyatga ega. Bu turdagi tugaraklar adabiyot kechalari, kitobxonlar konferensiyasi, KVN, mushoiralarni olishi kerak.
Adabiy oyicha sinfdan tashqari ishlarning boshlangqish xisoblanadi. '
Bu ishlar nihoyatda katta ahamiyatga egadir. Ularning bajarilishi sinflar b oqiyotganliklarini kuzatib, tekshiribgina qolmay, balki olum yotishini taqituvchisi shuni unutmasligi kerakki, ogquvchilarning dunyoqarashini kengaytiradigan, tevarak-atrofni, dunyoni yanada ham yaxshiroq oqishga qiziqtiradi. Kitoblar oi kerak.
Sinfdan tashqari oqish uchun adabiyotlar royxat maktab kutubxonachisi bilan birgalikda dastur asosida tuziladi. Kitoblar roquvchilar uchun majburiy boyxat qisqa bozlashtirmovchi oyxatdagi kitoblarning ayrimlari, ulardan olingan parchalarni oi beriladi.
Har bir sinfda "Sinfdan tashqari olishi kerak. Burchak xar xil nomlar bilan atalishi mumkin: "Biz ostimiz", "Kitobni seving-u bilim bulogotish. Burchakda sinf oqish uchun berilgan kitoblar rolishi kerak.
Oladi. Burchakda xar bir oladi va unda oqigan kitobning nomi va muallifi, uni olishi kerak.
Burchakda rorgazmasi va oyicha yuritilgan eng yaxshi daftarlar namunalari boqish uchun 5-sinfdan maxsus daftar tutish tavsiya qilinadi. Ozgarib boradi.
Sinfdan tashqari ortasidagi 22 varaqning yuqorisidan 3 sm qirqiladi. Qirkilgan joyga asosan kitobni ochirib yoziladi). 7-sinfda oqituvchi sinfdan tashqari otganidan soquvchilar oqilgan kitob nomini yozib borishadi. Ona tili orgazmasiga qoqish daftari va burchakdagi olimi, oqishini, qanday kitoblar tanlayotganini kuzatishda yordam beradi. Agar koquvchilar bitta asarni otkazish xamda tematik adabiy kechalar tayyorlash qulayroq boqish togarak mashgquvchilar tadbirlar tuzib, kerakli materiallarni toyicha taqsimlaydilar.
Adabiyotlar
Ozbekiston Respublikasi "Tagqish darslari. Savod okituvchi ,1996
AksyonovaA.K.Metodika obucheniya russkomu yaziku vo vspomogatelnoy shkole.-M.,Prosveshyeniye, 2004
http://fayllar.org
Do'stlaringiz bilan baham:
