O’quv-uslubiy majmua O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2020 yil 14-avgustdagi № bd-5110100 02 bilan tasdiqlangan falsafa fanidan namunaviy dastur asosida ishlab chiqilgan

Ibtidoiy mifologiya. Ibtidoiy odamning tasavvuri va e’tiqodlari majmuasi, ularning real hayotdagi qiyinchiliklari, muammolari va yutuqlari og’zaki ijodda aks etgan. Bu narsa odamlarning ongida qolib, turli afsonalarning yaratilishiga sabab bo’lgan. Ibtidoiy mifologiyani tashkil etgan ijod doimo odamlarning ma’naviy hayoti, ibodati, hissiyotlari va diniy tasavvurlari bilan chambarchas bog’liq edi. Neolit revolyusiyasi odamlarning turmush tarzini tubdan o’zgartirdi. Odam asta-sekin o’simliklarni o’stirish, oziqa zaxiralarini hosil etishni o’rgandi, bu esa odamni o’troq hayot kechirishga majbur etdi. YOvvoyi hayvonlarni qo’lga o’rgatdi hamda ular berayotgan mahsulot: go’sht, sut va teridan foydalanishni o’rgandi. (neolit – yangi tosh davri, yangi tosh ishlash, yangi usullar davri).
Dehqonchilikning muntazam tirikchilik tashvishlari: hosilni, yig’im-terimni kutish, aniq vaqtni belgilash, yil fasllarining sikllarini bilish kabilarning hammasi dehqonning osmonu erga, quyoshu oyga, yomg’iru shamolga yangi qiziqishi paydo bo’lishiga sabab bo’ldi, yangi ruhlar qudratiga ishonch sezilarli va ko’zga tashlanadigan bo’lib qoldi. Sikxizm taqdiri hinduizmning ulkan va ko’p qirrali dengizida ortga chekinmoqda. Buni hinduizm ibodatxonalari yo’llarida tarkidunyo qilgan sikxlarning tez-tez uchrayotganligi tasdiqlaydi.
2. Milliy dinlar dinlar rivojlanishida o’ziga xos bosqich bo’lib muayyan millatlar hayoti, mentaliteti , dunyoqarash bilan bog’liq… Milliy dinlar o’z goyalari, mustahkam e’tiqodlari, muqaddas kitoblari, marosimlari, murakkab ibodatlari va ibodaxonalari kabilari bilan ajralib turadi…
a) Hinduizm, asosan, Hindistonda tarqalgan bo’lib, mamlakat aholisining 83 foizi, ya’ni salkam 1 milyard kishi shu dinga e’tiqod qiladi. Hinduizm e’tiqod qiluvchilar soni jihatidan jahonda uchinchi o’rinda turadi( bu dinga e’tiqod qiluvchilar 1,5 mlrd.). Hinduistlarning yirik jamoalar Bangladeshda, Indoneziyada , SHri Lankada , Pokistonda, Malayziyada, AQSHda , Butanda mavjud. Hinduizm uni qabul qilmoqchi bo’lganlarga qo’yadigan birinchi va asosiy shart Hindistondagi kasta tuzumini qabul qilishdir.
Diniy qorishma sifatida hinduizm oriylargacha bo’lgan dinlar, hind-skif jamoalarining ibtidoiy diniy tasavvurlarini va qadimgi braxmanlarning buddizm bilan aralashgan qadimiy urf-odatlarini o’zida mujassam qilgan.
Shunisi qiziqki, hinduizm o’zining asosi hisoblanadigan vedizm va braxmanizmdan tashqi ko’rinishda farqlanadi. Unda yangi braxmanizm dinlari, to’g‘rirog‘i, oqimlari mujassamdir. Ularning barchasini umumiy jihatlariga qarab bir guruhga jamlash mumkin: tushuncha va qonunlarning asl manbai bo’lgan vedalarning muqaddasligi; guru (pir, ustoz)ning tan olinishi; muqaddas joylarga ziyoratga borish; sanskritning muqaddas til ekanligi; va nihoyat, sigirning muqaddas ekanligi. Bu besh qoida yoki aqida umum tomonidan tan olingan bo’lsa-da, ko’p sonli e’tiqod qiluvchilar orasida o’ziga yarasha farq va o’ziga xoslik kasb etgan. Vedalar va upanishadalar hinduiylikning muqaddas kitoblaridir...
Hinduizmda keyingi davrda vedalardan tashqari xalq og‘zaki ijodi namunalari, jumladan, «Maxabxarata» ham muqaddas yozuvlar qatoriga qo’shilgan. Hinduizmda ham braxmanlar asosiy o’rinni egallaydi. SHuning uchun ham mazkur adabiyotlarning ko’pchiligi braxmanlar tomonidan yaratilgan. Ular eski aqidalarning zamon talabiga javob bermasligini ko’rib, yangi qonun-qoidalarga mos ravishda turli oqimlarni yuzaga keltirdilar. Ular shu yo’l bilan o’z raqiblari hisoblangan buddistlarga qarshi kurash olib bordilar.
Hinduizm braxmanizmdan katta farq qiladi. Unda Maxabxarata va boshqa she’riy matnlar qadimgi sanskrit tilidan zamonaviy hind tiliga tarjima qilinib, muqaddasligi jihatidan asl matni bilan bir xil hisoblanadi. Hinduizm ta’limotiga ko’ra, braxmanlar nafaqat oliy tabaqa vakillaridan, balki oddiy xalq ichidan, hatto ayollardan bo’lishi ham mumkin.
Hinduizmda trimurti (uchlik) – Braxma, Vishnu, SHiva xudolari asosiy xudolar sanalib, Braxma ularning eng kattasi – dunyoni yaratgan xudo hisoblanadi. Biroq hinduizmda faqatgina Vishnu va SHivagagina sig‘inadilar. SHunga binoan, hinduizm ikki asosiy oqimga bo’linadi: SHivaga sig‘inuvchilar va Vishnuga sig‘inuvchilar.
Shiva oddiy xalq ommasi – kambag‘allarning ilohiyoti hisoblanadi.