Orayopma va tomlarni remont qilish ishlari. Umumiy ma’lumotlar. Umumiy qoidalar

2. Yog’och orayopmalar va yuk tashuvchi torn
konstruktsiyalarini ta’mirlash

Yog’och konstruktsiyalar temperaturasi va namligi mo’tadil bo’lgan eski turar joy va jamoat binolarida keng qo’llangan. Yog’ochdan ishlangan bino konstruktsiyalari ko’proq atmosfera suvlarini tashqariga chiqarish shoxobchalariga ega bo’lgan tomyopmalar va qavatlararo orayopmalarda uchraydi.
Ulardan uzoq vaqtlar davomida foydalanish tajribasi shuni ko’rsatadiki, bunday konstruktsiyalar namlanishdan saqlangan bo’lsa, yetarli darajada shamollatilsa, yog’och konstruktsiyalar chirishdan muttasil ravishda saqlab turilsa, uzoq muddat (bir necha o’n yillar) davomida xavfsiz xizmat ko’rsatar ekan.
Yog’ochdan ishlangan konstruktsiyalar uchun daraxtlarning ignabargli navlari, detallarning ayrim muhim birikmalari (shponlar, flagellar, qitsirmalar) uchun esa yaproqli daraxtlar navlari ko’proq qo’llanadi.
Yog’och konstruktsiyalarni qisman yoki to’liq ta’mirlash zaruratini keltirib chiqaradigan sabablar quyidagi omillar bilan bog’liq: ularning atmosfera yoki texnogen suvlar bilan namlanishdan sifatsiz himoyalanganligi: termoizolyatsiya va g’ovak izolyatsiyasining yomonligi; yog’ochning muttasil quritib turilmagani; chirishdan va entomologik yemiruvchilar (hasharotlar)dan himoyaning qoniqarsizligi.
Yog’och konstruktsiyalarning sifatli ishini ta’minlash uchun ularning atrofida tegishli temperatura va namlikni saqlovchi sharoit yaratilishi lozim. Agar buning iloji bo’lmasa, bu konstruktsiyalarga antiseptik vositalar bilan ishlov berish kerak. Antiseptik vositalar bilan ishlov berish bahor yoki yoz mavsumlarida amalga oshiriladi, clumki bu davrda yog’och konstruktsiyalar quritiladi.
Suv eritmalari ko’rinishidagi antiseptiklar namlanishdan va suvning yuvib ketish ta’siridan himoyalangan yog’och konstruktsiyalar uchun qo’llanadi.
Antiseptik pastalar namlanish darajasi katta bo’lgan sharoitlarda ishlatilayotgan yog’och konstruktsiyalarni himoyalash uchun qo’llanadi. Agar atrof-muhit namligi 25% gacha bo’lsa, namlanish xavfi bo’lmasa yoki konstruktsiyalarni tez quritish imkoniyati bo’lsa, ular bir martalik antiseptik ishlovdan o’tkaziladi, yog’och konstruktsiyalar murakkab sharoitlarda ishlatilsa, yuqoriroq (ikki marta) antiseptik ishlov qo’llanadi.
Sifatli ventilyatsiya tuynuklari bo’lmagan yoki uyda yashovchilar ularni berkitib tashlagan hollarda yog’och konstruktsiyalarning ventilyatsiyasi yomonlashadi, albatta. Bu esa, birinchi navbatda, yuk ko’taruvchi to’sinlarning tayanch qismlari tez chirishiga olib keladi.
Issiqlik izolyatsiyasining talabga javob bermasligi tufayli binoning shimol tomonda joylashgan to’sin uchlari muzlab qoladi va kondensat bilan namlanadi. Orayopmalar konstruktsiyalarining namlanishi to’sinlar mustahkamligiga zarar yetkazadi, ularning deformatsiyasini oshiradi, chirishiga olib keladi va natijada ularning ekspluatatsion ishonchliligi pasayadi.
Orayopmalardagi ayrim to’sinlarning tayanch qismlari chirigan bo’lsa, kesib tashlangan chirigan joyga yog’och taxtalardan ikkila nakladka (yopib tunidigan ustki qism, uloq) o’rnatilib mahkamlanadi (5.1-rasm). Bunda ulama taxtalarning kesimi hisoblab aniqlanadi: u asosiy to’sin kesimidan bir oz kattaroq bo’lishi kerak.
Bino konstruktsiyalarining shkastlanish hajmi katta bo’lgan hollarda avvaldan ustaxonalarda tayyorlab olinadigan chiviqsimon protezlar qo’llanadi. Bunda protezlar uzunligi kesib tashlangan to’sin qismining ikkita uzunligidan 10% kattaroq qilib olinadi (5.2-rasm).
Tayanch qismlar shvellerlardan tayyorlanadi (qavatlararo orayopmalar to’sinlari to’sinlari - № 20-30, chordoq orayopmalari uchun - № 12-16).
CHiviqsimon protezlarni o’rnatish uchun chirigan to’sinlar ostiga vaqtinchalik tayanchlar qo’yiladi, yog’och orayopma patsdan 75 sm kenglikda va yuqoridan 1,5 m tizunlikda buzib ochib tashlanadi. To’sinning shkastlangan qismi taxminan 0,5 m uzunlikda arralab olib tashlanadi, protez tayanch kovakka joylashtiriladi va mixlar bilan to’singa mahkamlanadi.
Zamburug’ bilan shkastlangan yog’ochni shu topda yoqib tashlash kerak. Yangi yog’och esa havoda yaxshilab quritilib, shuningdek, o’tdan himoyalovchi tarkiblar va antiseptiklar bilan ishlov berilib qo’llanishi lozim.
Orayopmalarga yuqori darajada yuklanish tushganda to’sinlarning o’rta qismida bo’ylama darzlar hosil bo’ladi. Yog’och qurishi natijasida ham xuddi shunday darzlar paydo bo’lishi mumkin. Yog’och orayopmalardagi shkastlanishlar uncha katta bo’lmasa, ular protezlash, to’sinlar kesimini oshirish orqali kuchaytirish, polni qisman almashtirish yo’li bilan ta’minlanadi. To’sinlarning uncha katta bo’lmagan qismlari chirish yoki qurtlash natijasida shkastlangan bo’lsa, protezlash usuli qo’llanadi. Bunda yog’ochning shkastlangan qismi ehtiyotkorlik bilan kesib tashlanadi va o’rniga mixlar (boltlar) yordamida yangi yog’och ulanadi. Kuchaytirilgan joylarga tegishli holatda antiseptiklar bilan ishlov berilishi lozim.
Kattalashtirish yo’li bilan kuchaytirishda to’sin kesimi prolyotning butun uzunasi bo’ylab yoki uning bir qismida hisoblangan kesim nakladkalari bilan kattalashtiriladi. Kuchaytirilayotgan elementlar mavjud to’singa mixlar yoki boltlar bilan mahkamlanadi.
Orayopma qalinligi yetarli darajada bo’lsa, yog’och to’sinlar balkalar tepasi yoki balkalar patsi yordamida kuchaytirilishi mumkin. Bunda ular kuchaytirilayotgan to’singa vertikal boltlar yordamida mahkamlanadi. Qavatlararo orayopmalardagi kuchaytirilgan to’sinlar uchlari antiseptiklar bilan ishlanadi va shundan keyin devorga zich o’rnatiladi. CHordog’ orayopmalarida to’sinlarning ustki qismi ochiq qoldiriladi va effektiv materiallar bilan o’rab qo’yiladi.
Kuchaytirish elementlari tosh termasidan (betondan) tol yoki ruberoid qatlami bilan izolyatsiya qilingan bo’lishi kerak.
Yog’och to’sinlar ancha-muncha shkastlangan bo’lsa, ularni shprengel fermalariga, ya’ni tarkibli kesimli to’sinlarga aylantirish yoki shkastlangan to’sin yoniga yangisini o’rnatib, to’liq almashtirish tavsiya etiladi.
Yuqorida aytib o’tilganidek, birikuv joylarining buzilishi (kuchlanish to’planib qolgan joylarda darzlarning paydo bo’lishi), yog’och qurishi yoki tomyopma yuklamasi oshib ketishi tufayli starapil konstruktsiyalarida bo’ylama darzlarning paydo bo’lishi, yomon shamollatilgani, qo’llangani, sifatsiz antiseptik ishlov berilgani tufayli yog’och konstruktsiyalarning chirishi va h.k. sababli yuk ko’taruvchi yog’och tom konstruktsiyalari ta’mirlashga muhtoj bo’ladi. Mauerlatlar hamda starapil oyoqlarining u bilan tutashgan uchastkalari odatda ko’proq chiriydi. Tomyopma yuklamasi ortib ketganda, starapilning tortqichlar mahkamlangan o’rinlarida yog’ochning qatlamlanishi kuzatiladi.
Tomyopmasi almashtirilayotganida ham tomyopmani rekonstruktsiya qilish talab etiladi. Odatda rekonstruktsiya qilishda starapillarning nishabi va kesimini oshirish talab qilinadi.
Starapillarda chirishdan shkastlanish uncha katta bo’lmasa, ular protezlash yoki kesimni oshirish yo’li bilan kuchaytiriladi (5.3-rasm). Nishab oshirilishi lozim bo’lganda yangi starapillar o’rnatiladi hamda ular mavjud tirgaklar va tirgovuchlar bilan biriktiriladi.
O’rta (oraliq) devor mavjud bo’lgan hollarda, starapil­larning yuk ko’tarish qobiliyatini oshirishga erishish uchun qo’shimcha tirgovuchlarni qo’yish mumkin, bunday devor bo’lmasa, balandligi bo’yicha ikkinchi tortqich yoki shprengeldan fbydalaniladi.
Starapillardagi uzunasiga ketgan darzlar boltlar o’rnatilgan metall xomutlar bilan tortib qo’yiladi.
Barcha turdagi yog’och starapil fermalarini kuchaytirishda aniqlangan shkastlanish ko’rinishiga qarab tiirli usullar qo’llanadi:

• 
  fermalarning tayanch uchlari chiriganda xavfli uchastka qirqib tashlanadi va o’rniga protez o’rnatiladi;
  
• 
  pastki kamar (cho’ziq hovon) birikuviningyuk ko’tarish qobiliyati yetarli darajada bo’lmagan hollarda fermalar tugunlari o’rtasida qo’shimcha nakladkalar yoki cho’ziq tortqichlar o’rnatiladi;
  
• 
  yuqori kamar yoki siqilgan panjara elementlarining mustahkamligi yo’qolgan hollarda qo’shimcha bog’lovlar o’rnatiladi yoki bo’lmasa boltlar yoki mixlar yordamida qo’shimcha bruslar yoxud taxtalar mahkamlanib elementlar kesimi oshiriladi.
  

Aylanma arkalarni kuchaytirish uchun eski arka yoniga yondorlardan yangi arka qo’yiladi hamda u eskisiga mixlar va boltlar bilan mahkamlanadi.
Yegilgan arkalarni kuchaytirish uchun ularni metall-yog’ocli fennalarga aylantirish mumkin (5.4- rasm).
Mix bilan biriktirilgan taxta va yelimlangan faner romlarda eng keng tarqalgan shkastlanishlardan biri bu ularning karniz bo’g’imlaridagi pastki kamarining ko’pchishidir. Bunday o’rinlarni ta’mirlashda romlardan yuklama tushiriladi, keyin pastki kamarlar to’g’rilanadi hamda juft nakladkalar qo’yish yoki diagonal faner fasonkalar yopishtirish yo’li bilan kuchaytiriladi. Yonma-yon turgan romlarning siqib kuchaytirilgan kamarlari bog’ichlardan bo’shatilishi kerak. Romlarning pastki cho’ziq kamarlari juft nakladkalar yoki metal tortqichlar bilan kuchaytiriladi.
Yupqa devorli fazoviy yog’och qobiq-qubbalarni kuchaytirish uchun qubba yuzasi bo’ylab taxtachalardan ishlangan qo’shimcha halqasimon to’shama yotqizib chiqiladi yoki ichki tomondan bikrlik qovurg’alar o’rnatiladi. Kuchaytirish qovurg’alari aylanma taxta yondorlardan iborat bo’lgan pastki cho’ziq halqaga tiralishi lozim. SHunday qilib, yupqa devorli qobiq-qubba qovurg’ali qubbaga aylanadi. Uncha katta bo’lmagan uchaslkalardagi chirigan qoplama yangisiga almashtiriladi.