Organik birikmalarning sinflanishi, nomlanishi va izomeriya turlari

---

ORGANIK KIMYO PhD. A.Sh. Saidov 
 
Ma’ruza-5
ORGANIK BIRIKMALARNING SINFLANISHI,
NOMLANISHI VA IZOMERIYA TURLARI 
Organik moddalarni sinflarga bo‘lishda quyidagilar asos qilib olindi: 
1. Uglerod organik moddalarda doimo to‘rt valentli bo‘lishligi; 
2. Agar organik moddalar tarkibida uglerod atomlari soni ko‘p bo‘lsa, ular 
zanjirsimon birikmalar hosil qiladi. Bunga uglerod skeleti deyiladi. Uglerod 
skeleti har xil bo‘lishi mumkin: 
I. Uglerod skeleti to‘g‘ri yoki tarmoqlangan zanjirli birikmalarda bo‘lishi 
mumkin, bunga asiklik birikmalar deyiladi. 
yoki 
Asiklik birikmalar to‘yingan va to‘yinmagan birikmalarga bo‘linadi. 
To‘yinmagan birikmalarda uglerod atomlari o‘zaro qo‘sh va uch bog‘lar 
orqali birikkan bo‘ladi. 
b) 
II. Karbosiklik birikmalar. Bunga uglerod atomlaridan tashkil topgan halqa 
shaklidagi zanjirli birikmalar kiradi. Ular ikkiga bo‘linadi: 
a) alisiklik birikmalar. (to‘yingan siklik tuzilishli) 
C
C C C
C
a)
C
C
C
C
C C C
C C C
C C C C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C

---

ORGANIK KIMYO PhD. A.Sh. Saidov 
 
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
N
C
C
C
C
C
C
C
O
C
C
C
C
S
C
C
C
C
N
H
R
C
O
H
C
R
R
O
C
R
O
OH
b) aromatik birikmalar, tarkibida benzol halqasi bo‘ladi. (to‘yinmagan siklik 
tuzilishli) 
c) Geterosiklik birikmalar. Bu sinfga halqada ugleroddan boshqa element 
(kislorod, azot, oltingugurt va boshqalar) atomlari ham bo‘ladigan halqasimon 
(siklik) birikmalar kiradi: (ya’ni getero-turli xil atom) 
Qolgan organik moddalar esa shu I a, b, va II a, b, c skeletli moddalarning 
hosilasi deb qabul qilingan va shunday ifodalanadi R-X. 
R – radikal. I va II skeletlar. 
X – funksional guruhlar. 
 Galogen hosilalar RCl, RBr, ArJ (X= F, Cl, Br, J) 
 Spirtlar ROH 
 Fenollar ArOH 
 Aldegidlar
 Ketonlar
 Karbon kislotalar

---