Organik kimyodan mustaqil ta`lim uchun dasturlashtirilgan topshiriqlar yaratish texnologiyasi

 
53 
 
De mak , benzol molekulasini formulasi ….. . Bo`sh jo yla rni 
t o ` l d i r i n g . J a v o b i n g i z n i t e k s h i r i b k o ` r i n g .
A l i f a t i k b i r i k m a l a r
K a r b o s i k l i k b i r i k m a l a r .
I A l i f a t i k b i r i k m a l a r :
T o ` y i n g a n u g l e v o d o r o d l a r ( a l k a n l a r ) . M a s a l a n , m e t a n , e t a n ,
i z o b o ` t a n .
T o ` y i n m a g a n u g l e v o d o r o d l a r :
a l k e n l a r ( e t i l e n u g l e v o d o r o d l a r ) – q o ` s h b o g ` ` l i b i r i k m a l a r .
M a s a l a n e t i l e n , p r o p i l e n .
A l k e n l a r - e t s e t i l e n u g l e v o d o r o d l a r i y a n i u c h b o g ` ` l i
b i r i k m a l a r , m a s a l a n , a t s e t i l e n , m a t i l a t s e t a t .
I I K a r b o k s i l l i b i r i k m a l a r
S i k l o a l k a n l a r ( s i k l o p a r a f i n l a r ) t o ` y i n g a n x o l a t l i b i r i k m a l a r ,
m a s a l a n s i k l o p e n t a n v a s i k l o g e k s a n .
A r e n l a r – a r o m a t i k u g l e v o d o r o d l a r . M a s a l a n , b e n z o l , t o l u o l .
U g l e r o d n i t o r t v a l e n t l i e k a n l i g i n i y o d d a n c h i q a r m a n g .
Y u q o r i d a g i m i s o l l a r d a g i u g l e v o d o r o d l a r d a x a m u g l e r o d t o ` r t
v a l e n t l i .
J a d v a l i n g i z n i t a q q o s l a n g .
J a v o b i n g i z n i t o ` g ` r i l i g i n i y a n a b i r k a r r a o ` y l a b k o ` r i n g .
Q a n d a y u g l e v o d o r o d l a r n i d e g i d r o g e n l a s h j a r a y o n i d a g i a r o m a t i c
u g l e v o d o r o d l a r x o s i l b o ` l i s h i m u m k i n ? J a d v a l i n g i z n i t e k s h i r i n g .

---

 
54 
 
s i k l o g e k s a n
C
6
H
1 2
X a l q a s i d a y a n a o l t i t a u g l e r o d a t o m l i b o ` l g a n b o s h q a x a l q a l i
u g l e v o d o r o d – b e n z o l C
6
H
6
x a m m a ` l u m . B e n z o l v a s i k l o g e k s a n
f o r m u l a l a r i n i t a q q o s l a s a n g i z , b e z o l d a v o d o r o d a t o m l i k a m
e k a n l i g i n i k o ` r a s i z . B e n z o l d a v o d o r o d a t o m l a r i s i k l o g e k s a n g a
q a r a g a n d a n e c h t a k a m . J a v o b n i t e k s h i r i n g .
K i m y o v i y b i r i k m a n i t u z i l i s h f o r m u l a s i d a g i x a r b i r v a l e n t
b o g ` ` ( v a l e n t c h i z i q ) b i t t a e l k t r o n j u f t g a y a n i i k k i t a b o g ` ` l o v s h i
j u f t g a t o ` g ` r i k e l a d i . B e n o l m o l e k u l a s i d a g i u g l e r o d a t o m l a r i
o r s i d a g i b o g ` ` l a r s o n i n i x i s o b l a n g . B u s o n n i i k k i g a k o ` p a y t m a s i
b o g ` ` l o v c h i e l e k t r o n l a r s o n i g a t e n g . B e n z o l n i t u z i l i s h f o r m u l a s i
r a s m d a b e r i l g a n .
J a d v a l i n g i z n i o ` y l a b k o ` r i n g . S i k l l a n g a n s i k l o a l k e n l a r n i
d i g i d r o g e n l i r e o k s i y a s i n a t i j a s i d a a r o m a t i c u g l e v o d o r o d x o s i l
b o ` l a d i m i ? E x t i m o l s i z a d a s h a yo t g a n d i r s i z 1 5 r a q a m g a q a y t i n g .
T a j r i b a l a r n i k o ` r s a t i s h i c h a y u q o r i h a r o r a t d a k a t a l i z a t o r l a r
i s h t i r o k i d a b i r m o l e k u l a b e n z o l g a u c h m o l e k u l a v o d o r o d
b i r i k a d i . B u n d a C
6
H
1 2
x o s i l b o ` l a d i . B o ` s h j o yg a C
6
H
1 2
n i y o z i n g .
Bu xossa ben zolning …… tuzilishga ega ekanligini isbotla ydi. 
J u m l a d a q a n d a y s o ` z t u s h i r i b q o l d i r i l g a n . O ` r n i g a q o ` yi b o ` q i n g .
K s i l o l l a r b e n z o l k a b i a r o m a t i c u g l e v o d o r o d l a r s a n a l a d i .
T o ` g ` r i b e n z o l m o l e k u l a s i d a g i o t i t a u g l e r o d m o l e k u l a l a r i
o r a s i d a g i 9 t a b o g ` ` 1 8 t a b o ` g ` l o v c h i e l e k t r o n l a r g a t o ` g ` r i
k e l a d i . B e n z o l n i t u z i l i s h f o r m u l a s i .
B e n z o l m p l e k u l a s i d a g i b o g ` ` l o v c h i
e l e k t r o n l a r s o n i n i t o ` g ` r i k o ` r s a t a d i , a m m o

---