Organizmlarning ko’payishi

Postembrional rivojlanish davri 
. 
 
Tug‘ilish yoki tuxumdan chiqishdan keyin ontogenezning postembrional davri 
boshlanadi. Postembrional rivojlanish quyidagi davrlarni o‘z ichiga oladi. 
Yuvenil davr – voyaga yetgungacha bo‘lgan davr, 
pubertat davr – voyaga yetgan, 
yetuklik davri, keksaygan davr. 
Yuvenil davr tug‘ilishdan boshlanib jinsiy balog‘atga yetguncha davom etadi. Bu davr bir-biridan 
farqlanadigan ikki xil yo‘l bilan amalga oshishi mumkin. Rivojlanishning bu yo‘llari bevosita (to‘g‘ri, 
metamorfozsiz) va bilvosita (noto‘g‘ri, metamorfozli) rivojlanish deb ataladi. 
Bevosita rivojlanish.Har qanday rivojlanish organizmning sifat o‘zgarishlarini o‘z ichiga oladigan 
murakkab fiziologik jarayondir. Bevosita rivojlanishda tuxumdan chiqadigan yoki tug‘iladigan individ 
voyaga yetgan individga o‘xshash bo‘ladi. Lekin voyaga yetgan individga nisbatan nerv sistemasi faoliyati 
birmuncha sodda, jismonan ancha zaif hamda ba’zi organlari (jinsiy organlar) yetilmagan bo‘ladi. 
Rivojlanishning bu turi sudralib yuruvchilarda, qushlarda, sutemizuvchilarda kuzatiladi. 

---

 
 
Bilvosita rivojlanish. Rivojlanishning bu turi ham xuddi bevosita rivojlanish kabi o‘sish bilan davom etib 
boradi. Voyaga yetgan davrda o‘troq yashovchi bulutlar, aktiniyalar, korall poliplari, ko‘p tukli halqali 
chuvalchang larning lichinkalari harakatchan bo‘libtarqalishni ta’minlaydi. Hasharotlarda to‘liq va chala 
metamorfoz farqlanadi. Qattiqqanotlilar (qo‘ng‘izlar), pardaqanotlilar, tangachaqanotlilar, ikkiqanotlilar, 
burgalar turkumlari vakillari uchun to‘liq metamorfoz, suvarak, qandalalar, tog‘riqanotlilar, beshiktebratar, 
bit, termitlar kabi turkumlarning vakillari uchun chala metamorfoz xos. To‘liq metamorfozda tuxumdan – 
lichinka, undan g‘umbak, g‘umbakdan – voyaga yetgan hasharot rivojlanadi. Chala metamorfoz tuxum, 
lichinka, yetuk hasharot bosqichlaridan iborat. Xordalilar tipi lichinka xordalilar kenja tipi vakili – 
assidiyada metamorfoz jarayoni yashash tarzining o‘zgarishi bilan bog‘liq. Assidiya lichinkasida xordali 
hayvonlarga xos nerv sistemasi, xorda, ko‘z rivojlangan bo‘ladi. Keyinchalik lichinka o‘troq hayot kechirishga 
o‘tib, voyaga yetish jarayonida organizmda regressiv metamorfoz ro‘y beradi. Xorda, nerv sistemasining 
asosiy qismi yo‘qolib, qolgani tugunchaga aylanadi 
Assidiya metamorfozidan farq qilib, suvda hamda quruqlikda yashovchilar metamorfozida a’zolar 
sistemasining murakkablashuvi kuzatiladi.Suvda ham quruqda yashovchilar sinfi vakili baqada metamorfoz 
yashash muhitining o‘zgarishi bilan bog‘liq. 
O‘simliklarning ontogenezi o‘ziga xos tarzda kechadi. Gulli o‘simliklarda ontogenez quyidagi davrlardan 
iborat: Embrional davr zigotadan boshlanib, urug‘ hosil bo‘lishi va uning pishib yetilishi bilan yakunlanadi. 
Yoshlik davri urug‘ning unib chiqishi, vegetativ organlarning shakllanishi kuzatilib, generativ organ – gul 
kurtaklarining paydo bo‘lishi bilan tugaydi. Ko‘payish davrida gul, meva, urug‘ning hosil bo‘lishi 
kuzatiladi. Qarilik davrida ontogenez yakunlanadi, o‘simlik quriydi. Bir yillik o‘simliklarda ontogenez bir 
yil davom etsa, ko‘p yillik o‘simliklarda embrional, yuvenil (yoshlik) davrlari bir marta sodir bo‘ladi. 
Uchinchi davr esa ko‘p marta takrorlanadi. 
Organizm individual rivojlanishiga tashqi muhit omillarining ta’siri katta. 
Tashqi muhit omillarining ta’siri embrional davrda ham, postembrional davrda ham kuzatiladi. 
Organizmlarning rivojlanishiga abiotik omillar: harorat, yorug‘lik, namlik, kislorod,har xil 
kimyoviybirikmalar katta ta’sir ko‘rsatadi.