Организмларнинг умумий морфологияси

Biosferada turli mikroorganizmlar faoliyati natijasida oksidlanish va tiklanish kabi kimyoviy jarayonlar bo'ladi.

V.R. Vilyams fikricha, Quyosh energiyasi Yer yuzida ikki xil moddalar almashinuvini ta'minlaydi.

Biosferada tirik moddalarning yuzaga kelishi bilan atmosfera, suv va mineral moddalarning aylanishi hosil bo'ladi, ya'ni abiotik va geologik asosda organik moddalar almashinishi yoki kichik biologik aylanish paydo bo'lgan.

Biosferada geologik moddalar aylanishiga 50%ga yaqin, biologikka esa 0,1-0,2% Quyosh energiyasi sarflanadi. Biologik aylanishga juda kam energiya ketsa ham biosferadagi bu jarayonda birlamchi mahsulot yaratiladi.

Biosferada kimyoviy elementlar doim sirkulyatsiyada bo'lib, tashqi muhitdan organizmga o'tib turadi. Bu holatni biogeokimyoviy sikl deb aytiladi. Bunda O2, CO2, N2O, azot, fosfor, oltingugurt va boshqa elementlar aylanib turadi.

Atmosferada kislorod fotosintez hisobiga to'planadi. Uning to'planishiga ikkinchi manba suv molekulasidir. O'simliklar tomonidan ajratilgan kislorodning molekulalar soni CO2 ning molekulalar soniga proporsionaldir. O'simliklarning nafas olishida ajralgan kislorod o'z navbatida uglerodning oksidlanishida ishlatiladi, ma'lum qismi atmosferada qoladi. Atmosferadagi erkin kislorodning fondi 1,6*1015 g bo'lib, yashil o'simliklar uni 10000 yilda yaratadi.Har bir kimyoviy element katta va kichik sikllarda o'ziga xos tezlik bilan migrasiya qiladi. Jumladan, atmosferadagi jami O2 tirik organizmlar tanasidan 2 ming yilda o'tsa, CO2 – 300 yilda o'tadi. Boshqa elementla esa tezroq o'tadi.

15.Табиатдаги моддаларнинг ката геологик ва кичик биологик айланма харакатлари

tabiatda moddalaming aylanma harakatida biosfera tarkibidagi 3 

ta ekologik guruhdagi organizmlar qatnashishi shart. Ular produtsentlar, konsumentlar va redutsentlardir, Umuman, produtsentlarsiz hayotni tasavur etib ham bo'lmaydi, ular birlamchi mahsuldorlikni tashkil qiladilar. Turli xil tarkibdagi konsumentlar birlamchi va ikkilamchi mahsulot iste'molchilari sifatida, organik moddalarni bir xil ko'rinishdan ikkinchisiga o'tkazadi.

Redutsentlar esa, organik moddalarni mineral unsurlarga parchalab, sayyorada o'lik qoldiqlardan iborat bo'lgan katta miqdordagi organik chiqindilar qatlami vujudga kelishining oldini oladi. Yerda boradigan har xil jarayonlarning amalga oshishi quyosh nuri energiyasi hisobiga. Quyosh nuri energiyasi tufayli boradigan fotosintez jarayoni natijasida organik moddalar hosil bo'ladi va uning har biri o'zida ma'lum miqdorda energiya tutadi.

. .Biosferani tashkil qiluvchibarcha tirik organizmlar hayot faoliyati natijasida kimyoviy elementlarning tabiatda aylanib turishi kuzatiladi. Yanada aniqroq ifoda etilsa, kimyoviy elementlar ma'lum moddalar ko'rinishida biosferaning muayyan bir unsuridan ikkinchisiga, tabiiy muhitlarning bir xilidan ikkinchisiga turlicha yo'l bilan o'tib turadi. Albatta, hamma kimyoviy elementlarning tabiatda to'la aylanib chiqish davri bir xil emas. Ba'zi moddalar, masalan, ko'mir, torf, tuproq gumusi kabi manba zahiralari ma'lum davrlar mobaynida ishlatilmay saqlanib turilishiga sabab, ular tarkibidagi ko'pgina elementlarning tabiatda aylanishi nisbatan sekin bo'ladi. Ayrim element va moddalar, ayniqsa, suvning aylanma harakati nisbatan tezroq amalga oshadi. 
16.Экотизмда баркарорлик ва экологик сукссеция
Ekosistemalarda barqarorlik muammoga aylanishi sababli antropogen omillar sabab bo'ladi. Tuproqning ko'payishi, erni noto'g'ri etishtirish, aholining jadal o'sishi natijasida tabiiy yashash joylarini ochish va biologik xilma-xillikning kamayishi va turlarning yo'qotilishi turlarning yo'q qilinishiga olib keladigan o'rmonlarning, atmosferaga va suvga zararli moddalarni yo'q qilish.
Insoniyat va hayotning butun tarixi o'rganilib, adolatli barqaror hayot aylanish jarayoniga to'g'ri axborot bilan yordam beradi. Bu individual barqarorlik hissasiga misol. Atrof muhitni muhofaza qilish, tabiatga aralashuvni kamaytirish va ekologik muvozanatni tiklash xalqaro javobgarlikni talab qiladi. Shuning uchun uzoq muddatli rejalar ishlab chiqish va texnologiya, energiya resurslari, atrof-muhit va iqlim tan olinishi kerak. Barqarorlikning barqarorligi hayot aylanish jarayonining maqsadlari va maqsadlariga erishish uchun tanlangan to'g'ri yo'lga bog'liq. Global tizim, energetika, iqtisod va ekologiya g'oyalari alohida va ijtimoiy jihatdan barcha majburiyatlarni bajarish orqali belgilanishi kerak.
Hayotiy faoliyatni tashkil etuvchi turar joy, oziq-ovqat va ko'paytirish kabi ehtiyojlarni qondiradigan yagona joy uning tarkibiga mos ekologik elementlarning mavjudligi bilan bog'liq. Tabiiyki, ekosistemalar bu elementlarni o'z ichiga oladi. Mavjud biologik xilma-xillik va ekotizim vazifalari qo'llab-quvvatlanadi. Ekologik balansdagi har qanday salbiy aralashuv salbiy ta'sir ko'rsatadi va ko'plab hayotiy faoliyatlarni buzadi.
17.Гомеостаз ходисаси.

Gomeostaz (qadimgi yunoncha "bir xil, o'xshash" + stis "tik turgan; harakatsizlik" so'zidan olingan) - bu o'z-o'zini tartibga solish, ochiq tizimning o'z-o'zini tartibga solish qobiliyati, bu ochiq tizimning o'z reaktsiyasini muvofiqlashtirilgan dinamikasi orqali vaziyatni saqlab turish qobiliyati. Tizimning o'zini ko'paytirish, yo'qolgan muvozanatni tiklash, tashqi muhitning qarshiligini engish istagi.

Populyatsiya gomeostazi - bu populyatsiyaning o'z individlarining ma'lum sonini uzoq vaqt saqlab turish qobiliyati.
19.Энергия ва минерал хомашёресурслари