Original-Nafisa Yusupova-Musiqa savodi p65

Major, minor va uchtovushliklar
hamda ularning yozilishi
Tonika va alteratsiya tushunchalarini bilib olgandan keyin,
Yevropa musiqasida keng yoyilgan asosiy ladlar major va minor
bilan bevosita tanishishga o‘tish mumkin. Dastlab lad tovushini
ko‘rib chiqish va esda qoldirish shart emas, bolalarni eshitib olib,
major va minor ladlarini ajrata bilishga o‘rgatish mumkindir.
Odatda, majorni shodiyona, xushchaqchaq lad sifatida, minorni
esa xazin, mungli lad sifatida bir muncha soddalashtirilib aniqlanadi.
Major va minorning barcha bosqichlaridan uchtovushlik tuzish
mumkin.
Har bir uchtovushlik tuzilgan bosqichga qarab mustaqil
nomga ega bo‘ladi:
I bosqich uchtovushligi tonika uchtovushligi deyiladi.
IV bosqich uchtovushligi subdominanta uchtovushligi deyiladi.
V bosqich uchtovushligi dominanta uchtovushligi deyiladi.
Ular majorda TSD harflari bilan, minorda esa tsd harflari
bilan belgilanadi.
Tersiya bo‘yicha joylashgan yoki joylashishi mumkin bo‘lgan va
ayni vaqtda qo‘shilib eshitilgan uch va undan ortiq tovushlar
qo‘shilmasiga akkordlar deyiladi.
Uch tovushdan iborat tersiya bo‘yicha joylashgan akkord
uchtovushlik deyiladi.
Uchtovushlikning qaysi holatda bo‘lishi shu uchtovushlik
tarkibiga kiradigan tersiyalarning joylashuv tartibi va holatiga
bog‘liqdir.
O‘qituvchi major va minor haqidagi tasavvurlarini mustahkamlash
uchun o‘quvchilarga xilma-xil mashqlarni berish mumkin:
a) o‘qituvchining ijro etadigan kuyini eshitib olib, uning qanday
ladda yozilganini aniqlash;
b) major va minorda yaratilgan kuyni tinglatadi, o‘quvchilar esa
qaysi kuy qanday ladda yozilganini ifodalaydi.

---

23
Major va minor ladlari orqali tuzilgan uchtovushliklar kuy-
qo‘shiqlarning chiroyli yangrashini ta’minlab beradi.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1. Major deb nimaga aytiladi?
2. Minor deb nimaga aytiladi?
3. Uchtovushliklarni yozib ko‘rsatib bering.