Original-Nafisa Yusupova-Musiqa savodi p65

Intervallarning bosqichlari va ularning turlari
Intervallarni o‘rganish davomida o‘qituvchi o‘quvchilardan naza-
riy bilimlarni o‘zlashtirish bilan birga, shu bilimlarni amalda qo‘llay
bilish ko‘nikmalarini egallash ham talab etadi. Ular berilgan notadan
boshlab har bir yangi intervalni tuza bilishlari bilangina kifoyalanib
qolmasdan, uni pastdan yuqoriga yoki yuqoridan pastga qarata
kuylashni ham, dastlab eshitib olib, melodik bayon qilishni, so‘ngra
garmonik bayon qilishni, ham topa bilishlari kerak.
Intervallar solfedjo qilish malakalarini egallashga yordam beradi.
Shu sababli o‘qituvchi o‘quvchilarga turli topshiriq va mashqlarni
berib borishi lozim. Intervallarni aniqlashga mo‘ljallanadigan yozma
va og‘zaki diktantlar ham shular jumlasiga kiradi yoki og‘zaki
topshiriqlar berish mumkin.
Musiqada 8 ta asosiy interval bor. Bular – prima, sekunda, tersiya,
kvarta, kvinta, seksta, septema va oktavalardir.
Har bir asosiy intervalning aniq ton o‘lchovi bor. Prima – 0,
sekunda-1ton, tersiya-2ton, kvarta-2.5ton, kvinta-3.5 ton, seksta-
4.5 ton, septema-5.5 ton, oktava-6 ton.
Bunday intervallarni har qanday tovushdan yuqoriga yoki pastga
qurish mumkin.
a) birinchi oktavaning lya,re, fa, mi tovushlaridan intervallar
tuzish;

---

17
b) musiqa misolida uchraydigan intervallarni aniqlash;
c) tanish qo‘shiqlardagi, shuningdek, notaga qarab o‘rganib
olinayotgan yangi qo‘shiq yoki mashqlardagi kuyning interval
tuzilishini aniqlash.
Ana shularning hammasi qo‘shiqni ongli ravishda o‘rgana
borishga, talaffuzning aniq ravshan bo‘lishiga yordam beradi.
Notaga qarab, nota bilan kuylash
Qo‘shiq har bir o‘quvchidagi musiqa qobiliyatini rivojlantirishga
hamda bolaning barkamol avlod kishisi bo‘lib o‘sishiga yordam
beradi. Bolalar bog‘chasida o‘rganiladigan har bir qo‘shiq mazmuni
va xarakterini ongli ravishda tushinishga o‘rganish kerak bo‘ladi.
Avvalambor, tarbiyachi biror bir she’rni bolalar yod olishida
dasturdan foydalangan holda o‘rgatadi. Har bir she’r bolaning
yoshi, guruhi hamda fasllarga, bayramlarning turlariga qarab
tanlanadi.
Qo‘shiq bolalar hayotida muhim rol o‘ynaydi. Qo‘shiq
inson tafakkuri va ongini rivojlantiradi. Biz qo‘shiq orqali
jumbushga kelamiz, armon qilamiz, xayol suramiz (bu hol
ko‘proq kattalarda bo‘ladi).
Biz qo‘shiqni bolalarga o‘rgatayotganda avval qo‘shiqning
kuyini, keyingina she’rini misrama-misra o‘rgatamiz. Qo‘shiqning
kuyini o‘rgatayotganda to‘rt xil musiqa asboblari orqali chalib
yoki bo‘lmasa, biror-bir jonivorlarning ovozlarni berib o‘tishimiz
mumkin. She’rni esa bo‘g‘inlarga bo‘lib yoki chapaklar orqali
yod oldiriladi.
Bolalar she’rni tezroq yod olishlari uchun she’r matnlarini
takror va takror aytishimiz kerak bo‘ladi. Agar bolaning xayoli
joyida bo‘lmasa, musiqa tovushlarini va she’rni tez yod olishlari
murakkab bo‘ladi. Bog‘cha yoshidagi bolalarning ongi hali
rivojlanmagan bo‘ladi. Shuning uchun ular kuyni sekin, uzoq
muddatda yod olishadi. Bolalarga musiqa tovushlarini tushuntirib
o‘rgatish zarur.
O‘zbekiston Mustaqillikka erishgandan buyon, barcha sohalarda,
shu jumladan, Xalq ta’limida ham ko‘p yangiliklar ro‘y bermoqda.

---

18