Original-Nafisa Yusupova-Musiqa savodi p65

Musiqaning ifoda vositalari
Tersiya bo‘yicha joylashgan yoki joylashishi mumkin bo‘lgan
ayni vaqtda qo‘shilib eshitiladigan uch va undan ortiq tovushlar
qo‘shilmasiga akkord deyiladi. Uchta tovushdan iborat tersiya
bo‘yicha joylashgan akkord uchtovushlik bo‘ladi. Uchtovushlikning
qaysi holatda bo‘lishi shu uchtovushlik tarkibiga kiradigan
tersiyalarning joylashuv tartibiga va holatiga bog‘liqdir. Akkord
Sol kaliti
Bas kaliti

---

13
tovushlar tersiya bo‘yicha joylashgan bo‘lsa, unga akkordning asosiy
ko‘rinishi deyiladi. Akkordning har bir ko‘rinishi mustaqil nomga
ega. Tovushlarning nomlari asosiy ko‘rinishdagi akkordning
pastdan yuqoriga tomon joylashgan tovushlari hosil qilgan
intervallar nomidan kelib chiqadi.
Uchtovushlikda eng pastki, eng asosiy tovush prima, ikkinchi
yoki o‘rta tovush tersiya, uchinchi yoki yuqori tovushi kvinta
deb ataladi.
Uchtovushlikda tovushlar joylashuvi tartibi o‘zgarsa, ya’ni eng
pastki tovush tersiya yoki kvinta bo‘lsa, bu xildagi tuzilma
uchtovushlik aylanmasi deyiladi. Major va minorning barcha
bosqichlarida uchtovushlik tuzish mumkin. Har bir uchtovushlik
mustaqil nomga ega. Shu singari agar tonliklar «re» tovushi bo‘lsa,
tonlik «re» major bo‘ladi va hokazo. Xalq musiqasi uchun xilma-
xil xarakterlidir, lekin hozirgi vaqtda asosiy o‘rinni major bilan minor
ladi egallab turibdi.
«Oymomo» qo‘shig‘idan
Buning grafik shakli:
Musiqada dinamik iboralarning qo‘llanilishi
Kuy – ohang qo‘shiqlar ijrosi yoqimli bo‘lishi yoki biror musiqiy
obrazni yanada boyitib tinglovchilarga eshittirish uchun musiqada
dinamik belgilar qo‘llaniladi. Tovush qanday kengaytirilishini
ko‘rsatuvchi, italyanchadan olingan bu belgilar nomlanishini va

---

14
ma’nosini butun dunyo xalqlari bir xil tushunadilar. Dinamik belgilar
quyidagicha yoziladi va talaffuz qilinadi.
A)Muttasil balandlik darajasi:
Fortessimmo – ff – juda baland.
Forte – f – baland.
Metssoforte – mf – o‘rtacha baland.
Pianissimo – pp – juda past.
Piano – p – past.
Metssopiano – mp – o‘rtacha past.
B) Muttasil o‘zgaruvchi balandlik:
Kreshchendo yoki kuchaytirish belgisi.
Poko a poko kreshchendo – sekin-asta pasayish.
Diminuendo yoki pasaya borish belgisi.
Poko a poko diminuendo – sekin-asta pasayish.
Morendo – so‘na boshlash.
V) Balandlik darajasini o‘zgartirish uchun:
Piu forte – yana baland.
Meno forte – sal baland.
Sforsando – sp – ayrim tovushlarning keskin zarbi.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1. Musiqadagi dinamik belgilar qanday belgilanadi ?
2. Musiqadagi dinamik iboralar qayerga joylashtiriladi?