Original-Nafisa Yusupova-Musiqa savodi p65

Musiqiy tovushlarning yozilishi. Kalitlar.
Kalitlar haqida tushuncha
Musiqa tovushlari nota deb ataladigan maxsus belgilar yordami
bilan yoziladi. Nota belgilari o‘rtasi bo‘sh yoki bo‘yalgan doiracha-
lardan iborat bo‘ladi. Tovushlarning xilma-xil cho‘zimini ko‘rsatish
uchun bu doirachalarga vertkal tayoqchalar, dumchalar qo‘shib
yoziladi. Tovushlarning balandligini aniqlash uchun notalar beshta
parallel chiziqdan iborat va nota yo‘liga yoziladi.
Notalar chiziqlarga, chiziqlar orasiga, chiziqlarning ustiga va
ostiga yozilishini, asosiy chiziqlar yetishmay qolganda esa notalar
qo‘shimcha, qisqa chiziqlarga yozilishi uqtiriladi. Nota chiziq boshida
maxsus belgi – skripka kaliti bo‘lmaguncha yozilgan notalardan

---

10
birontasini ham atay olmaymiz, bu kalit notalar nomini ochib beradi.
Kalitning ikkinchi nomi bo‘lgan «Sol» kaliti bilan ham tanishtiriladi,
o‘z gajagi bilan nota yo‘lining ikkinchi chizig‘ini qamrab oladigan
kalit sol notasining o‘rnini ko‘rsatishini, shu sababdan uning sol
kaliti deb atalishini tushuntirib beradi. Sol notasining qayerda
turganligini bilib olgan bola boshqa notalarni ham topishi mumkin.
Bolalar notaning o‘rnini qanday topish kerakligini juda tez tushunib
oladilar; bu narsa maroqli o‘yinga aylanib ketadi; o‘yin paytida
bolalar qayerda qanday nota yozilishini esda qoldiradilar.
Chiziqlar pastdan yuqoriga qarab sanaladi. Nota yo‘lining
boshlang‘ich qismida beshta chiziqdan birlashtiruvchi vertikal
chiziq qo‘yiladi.
nota chiziqlari
Bolalarning nota yozuvini bemalol tushunib 1-oktava doirasidagi
har bir notaning o‘rnini yaxshi bilib olishlari uchun quyidagi
mashqlarni tavsiya etish mumkin:
a) tarbiyachi notalarning nomlarini aytib turib yozdiradi yoki
doskaga yozib beradi, bolalar esa ularni nota yo‘liga yozishlari kerak;
b) tarbiyachi qo‘shiq kuyini kuylaydi, bolalar esa qo‘shiqning
kuyuni ko‘rgazmali qurollar orqali nota chiziqlariga joylashtiradilar.
Bu mashqlarni bolalar mustaqil ravishda bajarishadi, so‘ngra
ulardan biri shu mashqni doskada ko‘rsatib beradi.
Tovushlar puxta o‘rganilgandan keyin eshitib bajariladigan har
xil mashq turlari katta foyda keltiradi.
Musiqada notalar nomlanishi bilan birga, turli cho‘zimlarga ham
egadir.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1. Kalitlar orasida eng ko‘p qo‘llaniladigan kalitning nomi nima?
2. Musiqiy tovushlarni yozishda qanday chiziqlardan
foydalaniladi?
1
2
3
4
5

---

11