Original-Nafisa Yusupova-Musiqa savodi p65

Notaning nota chizig‘ida qanday yozilishi
Notalar nota yo‘liga undagi chiziqlar ustiga, chiziqlar oralig‘iga
yoziladi. Tovushlar qanchalik baland bo‘lsa, nota belgilari nota
yo‘lining shunchalik yuqori yo‘liga yoziladi.
Nota yozuvida asosiy chiziqlardan tashqari ayrim notalar
uchun yana qisqa, qo‘shimcha chiziqlar ham ishlatiladi. Nota
yo‘lining yuqorisida joylashgan qo‘shimcha chiziqlar birinchi
chiziqdan boshlab yuqoriga tomon, notaning o‘zidan pastda
joylashgan qo‘shimcha chiziqlar, birinchi chiziqdan boshlab,
pastga tomon sanaladi.
Nota doiralarida ikkinchi va uchinchi chiziqlar orasida va
undan ham pastroqda joylashgan bo‘lsa, tayoqchalar yuqoriga
qarab, o‘ng tomondan, uchinchi va undan yuqori chiziqlarda
joylashgan bo‘lsa, pastga qarab, chap tomondan qo‘yiladi.
Musiqada notalar nomlanishi bilan birga, turli cho‘zimlarga ham
egadir. Ularning ko‘rinishini quyidagicha tasvirlash mumkin:

– butun nota

– yarim nota

– chorak nota

– nimchorak nota ba hokazo...
«Sol» notasini misol qilib olib, 4/4 o‘lchovda yozilsa, bunday
ko‘rinishda bo‘ladi:
Notadan keyin nuqta qo‘yish bilan nota cho‘zimini teng yarmiga
uzaytirish mumkin:

---

12
Bastakor turli nota va nota cho‘zimlarini tanlab, yangi ohang,
kuy yaratadi.
Kalitlar
Tovushlarning ma’lum bir balandligi, nota yo‘lidagi chiziqlar
ustiga va oralig‘iga qo‘yiladigan maxsus belgi bilan ifodalanadi.
Bunga kalit  belgisi deyiladi. Kalit belgisi nota yo‘lining boshida,
asosiy chiziqlardan biriga qo‘yiladi va u nota yo‘lidagi biron-bir
chiziq markazini kesib o‘tgan bo‘ladi. Bundan tashqari, kalit
belgisi bironta chiziqda turgan notaning ma’lum balandlikdagi
tovush nomini belgilaydi. Nota yo‘lidagi qolgan tovushlar balandligi
mana shu notaga moslanadi.
Kalitlar xilma-xil bo‘ladi. Ular orasida eng ko‘p qo‘llaniladigani
skripka hamda bas kalitidir. Skripka kaliti ikkinchi chiziq ustida
joylashgan bo‘lib, birinchi oktavaning sol tovushi balandligini
ifodalaydi.
Bas (fa) kaliti to‘rtinchi chiziq ustida joylashgan bo‘lib, kichik
oktavaning fa tovushi balandligini ifodalaydi. Tovushqatorning
qolgan barcha bosqichlari mana shu tovushdan boshlab sanaladi.