Original-Nafisa Yusupova-Musiqa savodi p65

Intervallar va intervallarning aylanmasi
«Interval» – bu lotinchadan olingan so‘z bo‘lib, oraliq yoki masofa
ma’nosini anglatadi. Musiqada esa ikki tovush oralig‘ini bildiradi.
Birin-ketin yoki bir vaqtda eshitilgan ikki tovush qo‘shilmasi
interval deyiladi. Intervallar melodik hamda garmonik shaklda
bo‘ladi.
Melodik intervalda tovushlar birin-ketin eshitiladi. Masalan:

---

15
Garmonik intervalda tovushlar baravariga eshitiladi. Masalan:
Har bir interval ikki miqdor son va sifat miqdori bilan
aniqlanadi. Miqdori bosqichlar soni bilan ifodalanadigan intervallar
son miqdorli intervallar deyiladi.
Miqdori ton va yarim tonlar bilan ifodalangan intervallar
sifat intervallar deyiladi. Barcha garmonik intervallar va melodik
intervallar asosan eng pastki tovushidan yuqoriga qarab o‘qiladi.
Intervalning pastki tovushi interval asosi, yuqori tovushi esa
intervalning cho‘qqisi deyiladi.
Bir oktava oralig‘ida hosil bo‘lgan intervallar oddiy intervallar
deyiladi. Hammasi bo‘lib, sakkizta oddiy intervallar bor. Ularning
nomi shu intervallar hisobiga kiradigan bosqichlar soniga bog‘liqdir.
Intervallar lotin tilida tartibli sonlar bilan nomlanadi. Tartibli sonlar
interval yuqori tovushining pastki tovushiga nisbatan nechanchi
bosqichda turganligini bildiradi.
Interval tovushlarning bir joydan ikkinchi joyga ko‘chishi
natijasida pastki tovush yuqoriga va yuqoridagi tovush pastga
joylashadi. Bunga interval aylanishi deyiladi.
Interval tovushlarning aylanishi 2 yo‘l bilan amalga oshiriladi:
1. Interval asosini (pastki tovushini) bir oktava yuqoriga
ko‘tarish.
2. Interval cho‘qqisini (yuqori tovushini) bir oktava pastga
ko‘chirish.
Mazkur intervalning aylanishi natijasida yangi interval hosil
bo‘ladi. Qoida bo‘yicha barcha sof intervallar sofga, kichik intervallar
kattaga, katta intervallar kichikka, ortilgan intervallar kuchaytirilganga,
kuchaytirilgan intervallar ortilganga aylanadi va aksincha.
Agar biror interval va uning aylanmasini birlashtirsak, oktava
hosil bo‘ladi. Shu sababdan, bir biriga aylanadigan intervallar
sifat miqdorining yig‘indisi hamma vaqt olti tonga ega bo‘ladi.

---

16
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1. Interval aylanishi deb nimaga aytiladi?
2. Interval deb nimaga aytiladi?