Original-Nafisa Yusupova-Musiqa savodi p65

Gullar raqsi
(o‘zbek xalq raqsi)
O‘rta guruh uchun
O‘rtacha
Do majorni kuylaymiz
Shoshmasdan xursandlik bilan
Lad va tonliklar
Musiqa savodining ushbu muhim bo‘limlaridan birida asosiy lad
(parda) bog‘lanishlarini o‘rganish hamda parda turlari va ularning tuzulishi
(major va minor) bilan, tonlik (ohangdoshliklar) va intervallar haqidagi

---

19
tushuncha bilan tanishtiramiz. Aniq – sof talaffuzga erishish uchun
bolalarda ladni bilish tuyg‘usini o‘stirib borish zarur. Bu ish bolalarning
qo‘shiq aytishlariga o‘rgata boshlagan paytdan boshlanmog‘i kerak.
Lad va tonlikni o‘rganishda altiratsiya (o‘zgartma) belgilari bilan
ham tanishtiriladi. Fortepiano klavishlari oktavada yettita oq va
beshta qora klavishi borligini bilamiz.
Biroq bir klavishdan ikkinchisigacha bo‘lgan oraliq har xil. Agar
shu klavishlar o‘rtasida qora klavish bo‘lmasa – bu oraliq oq
klavishdan qora klavishgacha bo‘lgan oraliq kabi, yarim ton deb
ataladi. Agarda oq klavishlar o‘rtasida qora klavishlar bo‘lsa, bu
oraliq butun tonga teng bo‘ladi.
O‘qituvchi oq klavishalarning o‘z nomlari borligini qora
klavishlarning nomi yo‘qligini, bularning oq klavishlar nomlariga
bog‘liq ekanligini tushuntirib beradi. Agar tovushni yarim ton
ko‘tarish yoki pasaytirish kerak bo‘lsa, qora klavishlar ishlatiladi va
Do
Re
Mi
Fa
Sol
Lya
Si
Do

---

20
qora klavish qaysi tovushning ko‘tarilayotganiga yoki pasaytirila-
yotganiga qarab nomlanadi.

– «bemol» tovushni 0,5 ton pasaytiradi.

– «diyez» tovushni 0,5 tonga ko‘taradi.

– «bekar» pasaygan hamda ko‘tarilgan tovushlarni asl holiga
qaytaradi.
Bu belgilar ko‘tarish yoki pasaytirish kerak bo‘lgan tovush (nota)
oldiga qo‘yiladi.
Alteratsiya belgilarini tushuntirishda agar biror belgi nota oldida
tursa, uning ta’siri shu taktgagina yoyilishini, belgi kalit oldida bo‘lsa,
uning ta’siri butun asarga yoyilishini ko‘rsatib o‘tish zarur.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1. Lad deb nimaga aytiladi va ularning qanday turlari bor?
2. Alteratsiya belgilarining nomlarini ayting?