O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi u. I. Inoyatov, S. D. Yusupova, F. R. Salimbekova buxgalteriya hisobi

1010–1090 «Materiallar» schyotining boshqa schyotlar bilan aloqasi.

D-t 1010-1090 K-t

D-t

6010

K-t

D-t

2010 K-t

Mol yetkazib beruvchilardan

Asosiy ishlab chiqarishga

materiallar kelib tushishi

sarflanishi

D-t

2310

K-t

D-t

2310

K-t

Yordamchi ishlab

Yordamchi ishlab

chiqarishdan materiallarning

chiqarishga sarflanishi

kirimi

2510

K-t

D-t

Umumishlab chiqarishga

sarflanishi

Tovar-moddiy zaxiralarining haqiqiy tannarxi ushbu boyliklarni sotib olish, ularni tayyorlash, korxonaga olib kelishga doir xarajatlar va transport xarajatlaridan iboratdir.

Hisob narxlarida materiallarni hisobga olish hisob narxlari bilan

57

sotib olingan haqiqiy tannarxi orasidagi farq 1610-«Materiallarning qiymatlaridagi farqlar» schyotida aks ettiriladi.

1010–1090 schyotlarining kreditida ishlab chiqarish va xo‘jalik maqsadlari uchun sarflangan materiallarning tekinga berilishi, sotilishi natijasida hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi.

Materiallarning analitik hisobi ularning saqlanish joylari va turlari, navlari, miqdorlari bo‘yicha alohida yuritiladi.

1000-«Materiallar» schyotlari bo‘yicha schyotlar aloqasi quyidagicha bo‘ladi.

t/r	Muomalalar mazmuni	Schyotlar aloqasi
			D	K
1	Mol yetkazib beruvchilardan materiallar, yoqilg‘i sotib		1010
	olindi va schyotlari akseptlandi		1030	6010
2	Mol yetkazib beruvchilardan olingan materiallar uchun
	QQS hisoblandi		4410	6010
3	Asosiy vositalar tugatilishidan olingan materiallar kirim
	qilindi		1090	9210
4	Ta’sischilardan ta’sis baholari sifatida materiallar kirim
	qilindi		1010	4610
5	Boshqa shaxslardan materiallar tekinga olindi va kirim
	qilindi		1060	8530
6	Yaroqsiz mahsulotdan olingan chiqindilar kirim qilindi		1090	2610
7	Boshqa shaxslarga materiallar tekinga berildi		9220	1010
8	Tabiiy ofat natijasida yo‘qotilgan materiallar hisobdan
	chiqarildi		9720	9220
9	Inventarizatsiya natijasida aniqlangan material va yoqil-		5910	1010
	g‘i kamomadi moddiy javobgar shaxslar hisobiga yozildi		4730	5910
10	Materiallarning aniqlangan kamomadi bo‘yich mol
	yetkazib beruvchilarga da’vo bildirildi		4860	6010

58

3.4. QO‘SHILGAN QIYMAT SOLIG‘INI


HISOBGA OLISH

Xomashyo va materiallar qabul qilgan korxonalar ularning qiymatini mol yetkazib beruvchilarga qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) bilan birgalikda to‘laydi. Mol yetkazib beruvchi korxona olingan tushumdan QQSni byudjetga to‘laydi.

Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) tovarlarni sotish, ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatish jarayonida yangi hosil qilingan qiymatga asoslangan holda sof daromadning bir qismini budjet daromadiga olib qo‘yishning bir shaklidir. QQS 20 foizlik stavkada undiriladi.

QQS ikki xil usulda hisoblanadi:

1. 
   Qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi belgilangan stavkalar asosida quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
   

SQQS = STob * SS/100;

(1)

Bunda: S_QQS – iste’molchilardan undiriladigan soliq summasi; S_Tob - soliqqa tortiladigan aylanma;
SS — qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkasi.

2. 
   Tovar (ish, xizmat)lar qo‘shilgan qiymat solig‘ini o‘z ichiga olgan narxlar va tariflar bo‘yicha sotilganida soliq quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
   

SQQS = Tq*SS/(SS+100);

(2)

bunda: T_q — qo‘shilgan qiymat solig‘i ham hisobga olingan tovar (ish, xizmat)lar qiymati.

Masalan, «Imkoniyat» kompaniyasi mol yetkazib beruvchilardan 200000 so‘mlik material sotib oldi. Uning QQS summasi quyidagicha bo‘ladi:

1-holat bo‘yicha:

QQS summasi=(200000*20%)/100%=40000 so‘m.

2-holat bo‘yicha:

QQS summasi=(200000*20%)/(100%+20%)=33333,(33) so‘m. Moddiy boyliklarni xarid qilish bo‘yicha to‘lanadigan QQSni

buxgalteriya hisobida hisobga olib borish uchun 4410-«Soliq bo‘yicha bo‘nak to‘lovlar» schyotidan foydalanish ko‘zda tutilgan.

Materiallar ishlab chiqarish va boshqa maqsadlarga sarflanishi jarayonida hisoblangan QQS summasi 4410-«Soliq bo‘yicha bo‘nak to‘lovlar» schyotidan 6410-«Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar» schyotiga sarflangan materiallar qiymatiga mutanosib ravishda o‘tkaziladi. Misol. Korxona mol yetkazib beruvchidan 100000 so‘mlik material

59

qabul qilib oldi. QQS – 20000 so‘m. Jami – 120000 so‘m. Ushbu muoma-laga quyidagicha buxgalteriya provodkasi beriladi:

– Sotib olingan material qiymatiga – 100000 so‘m: D-t 1010-«Xomashyo va materiallar» – 100000 so‘m.

K-t 6010-«Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan

schyotlar» – 100000 so‘m.

– Hisoblangan QQS summasiga – 20000 so‘m:

D-t 4410-«Soliq bo‘yicha bo‘nak to‘lovlar» – 20000 so‘m.

K-t 6010-«Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar» – 20000 so‘m.

Mol yetkazib beruvchiga pul o‘tkazib berilganida:

D-t 6010-«Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar» – 120000 so‘m.

K-t 5110-«Hisob-kitob schyoti» – 120000 so‘m.

Hisobot oyi davomida korxonada 45000 so‘mlik material ishlab chiqarishga sarflandi. Demak, QQS 9000 so‘mga teng:

(45000*20%)/100%=9000 so‘m.

Bu summaga quyidagicha buxgalteriya provodkasi beriladi:

D-t 6410-«Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar» – 9000 so‘m.

K-t 4410-«Soliq bo‘yicha bo‘nak to‘lovlar» – 9000 so‘m.