O'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi u. I. Inoyatov

20_ yil yanvar oyi uchun 6990-«Boshqa majburiyatlar» schyotining tahliliy hisobi bo‘yicha 7-qaydnoma

t.r.	Debitor va kreditorlar nomi, manzili	Oy boshiga saldo		Debet aylanmasi			Kredit aylanmasi
		D	К	asos(yozuv mazmuni)	korres. schyot	summa	asos (yozuv mazmuni)	5010	5110	■
	Jami:

7. 
   DA’VOLAR VA MODDIY ZARARLARNI QOPLASH BO‘YICHA mSOB-KITOBLARNING QAYD ETILISffl
   

Mol yetkazib beruvchilarga, pudratchilarga, transport va boshqa tashkilotlarga bildiriladigan e’tirozlar, ularga taqdim etilgan va tan olingan jarima, ustamalar va beqarorliklar bo‘yicha hisoblashishlar aktiv 4860- «Da’volar bo’yicha olinadigan schyotlar»da hisobga olinadi.
Schyotning debetida da’vo summalari, kreditida esa kelib tushgan to‘lov summalari aks ettiriladi.
Da’volar bo’yicha muomalalarga quyidagicha schyotlar aloqasi belgilanadi.

t/r	Muomalalar mazmuni	Schyotlar aloqasi
		D	К
1	Shartnoma shartlarini buzganligi uchun mol yetkazib beruvchilarga da’volar bildirildi	4860	6010
2	Boshqa korxonalarga shartnoma majburiyatlarini bajar- maganliklari uchun jarima va beqarorlik summalari taqdim etildi	4860	9330
3	Mol yetkazib beruvchilarga aniqlangan xato summalari bo’yicha da’vo bildirildi	4860	4010
4	Da’vo summalari bo’yicha to’lovlar kelib tushdi	5110	4860
5	Qoniqtirilmagan da’vo summasi boshqa moliyaviy xarajadarga o’tkazildi	9430	4860

Korxona tomonidan tovar moddiy boyliklaming kamomadi va talon- taroj qilinishi, yaroqsiz mahsulot natijasida yuzaga kelgan moddiy zarami qoplash bo’yicha va boshqa zaraming turlarini qoplash bo‘yicha hisoblashishlar, aktiv 4730-«Moddiy zararni qoplash bo’yicha xodimlaming qarzi» schyotida hisobga olinadi. Schyotning debetida aybdor shaxslardan olinadigan summalar, kreditida to’langan to‘lovlar va ushlab qolingan summalar aks ettiriladi.

Moddiy zararlami qoplash bo’yicha hisob-kitob muomalalariga quyidagicha schyotlar aloqasi belgilanadi.

t/r	Muomnlalar mazmuni	Schyotlar aloqasi
		D	К
1	Aybdor shaxslardan kamomad va moddiy zararlar uchun olinishi kerak bo'lgan summa hisoblandi
	a) materiallai, qimmatbaho qog'ozlar uchun	4730	0610 1010 5810
	b) asosiy vositalar va boshqa aktivlar uchun;	4730	0100 0400
	d) yaroqsiz mahsulotda ko'rilgan yo'qotishlar	4730	2610
	e) inventarizatsiya natijasida kassadan pul mablag'larining kamomadi aniqlandi	4730	5010 5020
2	Aybdor shaxslaming ish haqidan kamomad summasi ushlandi	6710	4730
3	Aybdor shaxslar kamomadni kassaga topshirdi	5010	4730

7. 
   BANKNING UZOQ VA QISQA MUDDATLI KREDITLARINING HISOBGA OLINISHI
   

O'zbekiston Respublikasi hududida xo‘jalik yurituvchi subyektlarga kredit berish tijorat banklari tomonidan «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risidagi» Qonun asosida va boshqa me’yoriy hujjatlarga muvofiq amalga oshiriladi. Banklar 0‘zbekiston Respublikasining «Korxonalar to‘g‘risida»gi Qonuniga asosan, o‘z kapital va mustaqil balansiga, yuridik shaxs huquqiga ega bo‘lgan mustaqil xo'jalik yurituvchi subyektlarga, ulaming mulkchilik shakllaridan qat’i nazar, shartnoma asosida qisqa muddatli kredit beradi. Kredit mijozning hisob-kitob schyoti joylashgan bankdan beriladi. Boshqa banklaming mijozlariga kredit berilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Zarar ko‘rib ishlaydigan, nolikvid balansga ega bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlarga kredit berilmaydi. Ilgari berilgan ssudalar esa belgilangan tartibda muddatidan ilgari undirib olinadi. Kredit resurslaridan uzoq muddatli moliyaviy nobarqarorlik, xo‘jasizlik va zararlami qoplash uchun foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Kredit yordamida tovar-moddiy boyliklar, turli mashina va mexanizmlar sotib olinadi, iste’molchilarning mablag‘lari yetarli boimaganida to'lovni kechiktirib, tovarlar sotib olishlari va boshqa har xil to'lovlami amalga oshirish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Korxona kredit olish uchun bankka quyidagi hujjatlami taqdim etadi:

• 
  Kredit ajratish to'g'risidagi ariza. Unda qarz oluvchining nomi, yuridik maqomi, joylashgan manzili, unga kredit hisob-kitob xizmati ko‘rsatuvchi bank muassasasi, kredit so'rab, bankka murojaat qilishning sabablari, kreditdan qanday maqsadlarda foydalanish mo'ljallanayotgani, so'ralayotgan kredit summasi va uni qaytarish muddati ko'rsatiladi.
  
• 
  Kredit buyurtmanomasi. Unda korxonaning faoliyat turlari va ular ishlab chiqarayotgan mahsulotlar, mavjud xususiy mablag‘lar, kreditni qaytarish kafolati, ishlab-chiqarish va moliyaviy ko‘rsatkichlar, jumladan, debitorlik-kreditorlik qarzlari miqdori batafsil bayon qilinadi.
  
• 
  Texnik-iqtisodiy asoslash (biznes-reja). Unda olgan kredit hisobidan amalga oshirish mo‘ljallanayotgan sarf-xarajatlar ro‘yxati, zarurat tug'ilganida esa, mahsulot shaklida ifoda qilinadigan taxminiy mahsulot ishlab chiqarish (ishlar bajarish, xizmatlar ko‘rsatish hajmi, bir dona mahsulot bahosi, ko'rsatilgan xizmat haqi), rejalashtirilayotgan mahsulot sotish bozori, ishlab chiqarish quvvati, asbob-uskunalar, xom- ashyo va materiallaming mavjudligi ko'rsatiladi. Shuningdek, korxona tomonidan oxirgi hisobot sanasigacha bo'lgan balans, zarurat tug'ilganida esa boshqa sanalarga oid bo'lgan va soliq inspeksiyasi tomonidan tasdiqlangan balanslar ham taqdim etiladi. Oxirgi hisobot sanasiga tuzilgan balansda debitorlik-kreditorlik qarzlar batafsil bayon qilinishi hamda to'lov muddatidan 90 va undan ortiq kun o'tgan qarzlami qiyoslash dalolatnomalari ilova qilingan bo'lishi lozim.
  

Kreditni bank amaliyotida qabul qilingan shaklda o'z vaqtida qaytarilishini ta’minlash majburiyati:

• 
  moliyaviy natijalar to'g'risidagi hisobot;
  
• 
  oborot mablag'larining aylanishiga doir hisob-kitob;
  
• 
  boshqa kreditorlardan olingan qarz mablag'lari va boshqa bank- larda saqlanayotgan bo'sh mablag'laming mavjudligi to'g'risidagi ma’lumotnoma;
  
• 
  qarz oluvchining boshqa korxonalar sarmoyasidagi ishtiroki to'g'risidagi ma’lumotlar;
  
• 
  mijozning moliyaviy ahvolini tasdiqlovchi boshqa turli hujjatlar.
  

Bank xodimi barcha zarur hujjatlami olgach, 5 kun muddat ichida
Markaziy bank talablarida ko'zda tutilgani uchun bo'lg'usi qarz oluv- chining kreditga va to'lovga layoqatliligini aniqlashi lozim. Bu biznes- reja tayyorlash masalalari bilan birgalikda batafsil ko‘rib chiqiladi. Kredit olishda ko'zda tutilgan maqsadlaming korxonaning ustav faoliyatiga va kredit turi, lining maqsadlariga mos kelishi e’tiborga olinadi. Bank xodimi taqdim etilgan hujjatlar to'plamini o‘rganib chiqib kredit berish yoki bermaslik yuzasidan xulosa tayyorlaydi. Unda quyidagilar ko'rsatiladi:

• 
  kreditga layoqatlilik;
  
• 
  kredit olishdan maqsad;
  
• 
  lining muddati va miqdori;
  
• 
  kredit qaytarilishining ta’minoti;
  
• 
  foiz stavkasi;
  

Bank xodimining xulosasi rahbar tomonidan tasdiqlangach, ilova qilingan hujjatlar bilan birgalikda kredit qo‘mitasi muhokamasiga yuboriladi. Hozirgi kunda korxonalarda bank kreditlarini hisobga oluvchi ikkita schyot mavjud:
6810-«Qisqa muddatli kreditlar» schyoti.
7810-«Uzoq muddatli kreditlar» schyoti.
6810-«Qisqa muddatli kreditlar» chotida mamlakat hududidagi va chet eldagi banklardan olingan qisqa muddatli kredit bo‘yicha bank bilan bo'ladigan hisob-kitoblar hisobga olinadi. Tahliliy schyotlar kredit turi bo'yicha ochiladi. 6810-schyot balansga nisbatan passiv hisoblanib, kredit tomonidan bankdan olingan qisqa muddatli qarzlar, debetida esa qisqa muddatli qarzlaming qaytarilishi hisobga olinadi, qoldiq esa, kredit tomonida qoladi. Uning tahliliy hisobi olingan qarzlar turlari bo‘yicha 38-qaydnomada, sintetik hisobi esa 4-jumal-order yordamida yuritiladi.
7810-«Uzoq muddatli kreditlar» schotida so‘m va chet el valutasida olingan uzoq muddatli kreditlar bo‘yicha hisob-kitoblar hisobga olinadi. Schyotda uzoq muddatli kreditlaming turlari balansga nisbatan passiv hisoblanib, uning kredit tomonida bankdan olingan uzoq muddatli kreditlar, debet tomonida esa bu qarzlaming to‘langan summalari hisobga olinadi. Qoldiq kredit tomonida qoladi. Bu schyotning analitik hisobi olingan qarzlar turlari bo'yicha 38-qaydnomada, sintetik hisobi esa 4- jumal-order yordamida yuritiladi.
Korxonalarda o‘rta muddatli kreditlami hisobga oluvchi schyot mavjud bo‘lmaganligi uchun bu kreditlar hozirgi kunda uzoq muddatli kreditlarga qo‘shib olib boriladi. Ya’ni 1 yildan ortiq muddatga olingan kreditlar 7810-«Uzoq muddatli kreditlar» schyotida qayd etib boriladi.
Qisqa muddatli bank kreditlari bo'yicha quyidagicha ikkiyoqlama buxgalteriya yozuvi amalga oshiriladi: