O’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Yulduzlarning haritalari

Yulduzlar haritalari ham geografik haritalar kabi, ko’pincha, yulduzlarning tekislikdagi proeksiyasi ko’rinishida ishlanadi. Bunday haritalardan biri 18-rasmda keltirilgan. Unda yulduzlarning  - to’g’ri chiqish va  - og’ish o’qlari - o’zaro perpendikulyar koordinata o’qlari ko’rinishida aks qilingan.

Haritada keltirilgan M yulduzning koordinatalarini topish uchun bu yulduzdan osmon ekvatorini ifodalovchi chiziqqa perpendikulyar qilib, o’tkazilgan og’ish aylanasi chizig’ining -o’qi bilan kesishgan nuqtasidan mazkur yulduzning to’g’ri chiqishi olinadi. M yulduzning -og’ishi esa, undan o’tgan sutkalik parallel chizig’ining  o’qi (yoki o’ng tomondagi unga parallel o’q) bilan kesishgan nuqtalaridan olinadi. Masalan haritadagi M yulduzning shunday yo’l bilan topilgan koordinatalari: = =30^ ekanligi ko’rinib turibdi.


Nazorat savollari:

1. 
   Olam o’qi deb nimaga aytiladi? Olam qutblari deb-chi?
   
2. 
   Osmon ekvatori va Yer ekvatori o’zaro qanday joylashgan?
   
3. 
   Og’ish aylanalari, sutkalik paralellar deb qanday aylanalarga aytiladi?
   
4. 
   Matematik yoki haqiqiy gorizont deb chi?
   
5. 
   Zenit va nadir nuqtalari osmonda qayerda yotadi?
   
6. 
   Osmon meridiani deb qanday katta aylanaga aytiladi?
   
7. 
   Gorizontning shimol va janub, sharq va g’arb nuqtalari deb qanday nuqtalarga aytiladi?
   
8. 
   Quyoshning yulduzlar oralab siljib borishining sababi nimada?
   
9. 
   Quyoshninng yillik ko’rinma harakat yo’li nima deyiladi?
   
10. 
    Ekliptika tegisligi osmon ekvatoriga qanday burchak ostiga og’gan?
    
11. 
    Zodiak soha deb nimaga aytiladi? Bu soha yulduz turkumlarini tartib bilan sanang.
    
12. 
    Geografik uzunlik va kenglik qanday o’lchanadi?
    
13. 
    Osmon koordinatalari va geografik koordinatalar orasida qanday o’xshashlik bor?
    
14. 
    Yoritgichning saot burchagi (t) qanaqa koordinata va u qanday o’lchanadi?
    
15. 
    Berilgan yulduzlar xaritasida vertikal xhiziqlar osmon sferasining qanday aykanakarining yoylarini ifodalaydi?
    
16. 
    Yulduzlar xaritasidagi gorizontal chiziqlar-chi?
    
17. 
    Ma’lum bir yulduzning ekvatorial koordinatalarini xaritadan topish uchun qanday tartibda o’lchash ishlarini olib borish zarurligini tushuntiring