Oʼrta Osiyoda dastlabki diniy qarashlar. Bajardi: aktkts 22-30 guruh talabasi xamidova nilufar qabul qildi: Mavzu: Oʼrta Osiyoda dastlabki diniy qarashlar. Reja: Kirish

Ajdodlar ruhiga sig’inish. Rivojlangan tuzum ucuhun, birinchi navbatda ota urug’i uchun, o’tmishda muayyan o’rin tutgan urug’ boshliqlari, jangchilar ruhini yod etib, ajdodlar ruhiga sig’inish rasm bo’lgan. Ajdod ruhini anglatuvchi sanam diniy etiqod ifodasi edi. Ajdodlar ruhi hayot bo’lgan qarindoshlari homiysi va asrovchisi hisoblangan. Ibtidoiy jamoa tizimi yemirilib borishi bilan diniy qarashlar ham o’zgargan. Diniy afsonalar mazmuni diniy etiqod amaliyoti ham o’zgardi. Jonivorlar va qushlarga sig’inishning arxeologik belgilari. Otga sig’inish Turkiy xalqlar orasida mavjud bo’lib buni janubiy Qirg’iziston tog’laridagi Aragon, Ayrimoch tog’ qoyalarida bitilgan otlar tasvirida ko’rishimiz mumkin. Tasvirlar tagida hayvonlarni qurbonlikga keltirib sham yoqish uchun tokchalar yasalgan. Otning muqaddasligi faqat chorvador xalqlarda emas balki o’troq dehqonchilik bilan shug’ullanuvchi xalqlar orasida ham keng tarqalgan. Bronza davrida yasalgan hanjarlarning dastaklarida otlarning tasviri tushurilgan. Ilk tosh davrida mayitlarni otlar bilan birga dafn etish odatlari keng tus olgan. Bu ayniqsa o’rta osiyo hududlarida keng tarqlgan. Otni muqaddaslashtirish islomiy asotirlarga ham kirib kelgan. Jumladan O’ratepa (Tojikiston) Aravon (Janubiy Qirg’izistonda) Halifa Alining afsonaviy oti Dul dulning toshdagi tuyoq izlari muqaddas sanaladi. XIX asrda qozoq qabilalari orasida vafot qilgan kishining marakalaridan keyin marhumning qurbon keltirilgan sevikli otining bosh suyagi qabr yodgorligi yoniga qo’yilgan. Hozir ham bu an’ana davom etib kelmoqda. Qora mol. Qadimgi avesto matnlarida muqaddas ho’kiz timsoli tasvirlari, uning tanasidan xar xil boshoqli ekinlar shifobaxsh giyohlar, urug’idan esa foydali jonivorlarning barcha anlari tarqalganligi haqida so’z yuritiladi. G’arbiy Turkmaniston xududlarida qadimgi zamonlarda yasalgan qoramol haykalchalari uchraydi.
Qozog’iston va Qirg’iziston hududlarida bronza va ilk temir davrlarida qoyatoshlarga bitilgan ho’kkiz tasvirlari saqlanib qolgan.Turklarda suv qushlari koinotning turli qisimlari osmon, yer va suv orasidagi vositachi hisoblangan. O’rta Osiyo xalqlari qadimdan toki shu paytgacha qushlarning jumladan boyo’g’li, burgut va lochin patlarining muqaddas kuchiga ishonadilar. Shu sababli kichik yoshdagi o’g’il bolalar va qizchalarning bosh kiyimlari, beshik va belanchaklarini qushlar pati bilan bezaydilar. O’rta Osiyo xalqlari orasida qirg’ovul, tovus, xo’roz muqaddas qushlar deb sanalgan. Diniy e’tiqodlarda O’rta Osiyo va qadimgi sharq zalqlarining madaniyatlari o’rtasida umumiy o’xshashliklar ko’p. Bu ayniqsa sopol buyumlar, tuproqdan yasalgan binolarda namoyon bo’ladi. Mahalliy an’anaviy arxetekturadagi kumbaz, qubba, ark kabi o’zini o’zi ushlab turuvchi inshoatlarni keng tarqalishiga O’rta Osiyoda daraxtlarning kamchiligi sabab bo’lgan. Archa, chinor daraxtlari qadimdan muqaddas deb sanab kelingan. Ba’zan har bir g’ayritabiy ko’rinishga ega bo’lgan daraxtga sajda qilish hollari uchraydi. Archa va chinor daraxtlari juda qadimdan muqaddas kuchga ega obekt sifatida ezozlangan.