Orta ásirdegi shiǵistiń ataqli oyshili, Aristotelden keyingi ekinshi muǵallim atanǵan Farabiy bir qatar oqitiw principlerin islep shiǵiwda úlken miynet etti

Oqıtıwdı sapalılıq hám jedellik principi.

Ótmishtiń ullı progressiv pedagogları Xorazmiy ullı progressiv pedagogları Xorazmiy, Uluǵbek, Kamenskiy dogmatikalıq oqıtıwǵa, qurı yadlap alıwǵa, materialdı mexanik turde ózlestiriwge qarsı bolǵanlıǵı málim. Olar bilimdi tereń hám tárepleme túsinip uǵıp alıwdıń tárepdarı boldı.

Sanalılıq prinsipi oqıwshılardıń úyrenilip atırǵan bilim, eplilik, kónlikpeniń hasıl mánisin, oqıw xızmetiniń maqsetin, wazıypaların anıq túsiniwdi talap etedi. Oqıw usılların, iyelegen bilimlerdi jańa jaǵdayda qollaw ádislerin, bilimniń qádrine jetiwdi, oqıwshılarda bekkem isenimdi, ózin-ózi tekseriw jolların hám tárepleme biliwdi názerde tutadı. Bilimdi sanalı ózlestiriw oqıw materialın durıs túsiniwden baslanadı. Túsiniw pikirlew, oylaw oqıtıw protsessinde úlken áhmiyetke iye bolıp, onıń negizinde ilimiy túsinikler qáliplesedi, faktlerdi tallawda nızamlılıqlardı ózlestiredi.
Bilimdi sanalı ózlestiriwdiń belgileri : úyrenilgen bilimdi óz sózi menen durıs aytıp beriw, sanalı ózlestirgen bilim negizinde isenim hasıl etiw, bilim oqıwshılar sanasında qayta islenip shıǵıwı menen bekkem isenimge aylanadı. Sanalı ózlestirilgen bilim ámelde de tabıslı qollanıladı. Qurı yadlap alınǵan, mexanik túrde ózlestirilgen bilimlerdiń ámeliyatta áhmiyeti joq, belgili xızmetti orınlawda jol kórsete almaydı Onday bilimlerdiń júzeki bilim dep ataladı. Júzeki bilim menen oqıwshılardıń esin toltırıwdıń qajeti joq, sebebi júzeki bilim isenimge aylanbaydı, ilimiy kóz-qarastıń qáliplesiwine tiykar bola almaydı.
Oqıtıwda júzekilik oqıtıwdaǵı eń tiykarǵı qáte-kemshilik esaplanadı. Ol abstrakt oqıtıw, turmıs hám ámeliyat penen baylanıssız sabaq beriw, oqıtıw prinsiplerin durıs qollanbaw, teoriyanı ámeliyat penen baylanıstırıw, oqıwshılardıń sanalılıǵına, jedelliligine, ózbetinsheliligine dıqqat awdarmawdan kelip shıǵadı.
.Oqıwshılarda sanalı ózlestiriw bilimdi ózlestiriwdegi hám onı turmısta qollawdaǵı juwapkershilikti sezgende tabıslı iske asadı. Jedellilik hám ózbetinshelik bilimdi sanalı ózlestiriwge kúshli unamlı tásir jasaydı. Jedellilik baslamashılıqta, ózbetinshilikte júzege shıǵadı.
Oqıtıwda sanallılıq, jedellilik hám ózbetinshelik prinsipin iske asırıw muǵallimniń oqıwshılar aldında turǵan wazıypalardı aytıwdan, olarda sheshiw jolların belgilewden, oqıw xızmeti usılları menen tanıstırıwdan baslanadı. Materialdı túsindiriwge úlken dıqqat awdarıladı. Sebebi muǵallim materialdı ilimiy, sistemalı, anıq, túsinikli, isendirerli, teoriyanı ámeliyat penen baylanıstırıw tásirli bayan etiwi lazım. Bunday sabaq oqıwshılarda úlken qanaatlanıwshılıq, haqıyqıy lázzetleniw payda etedi, oqıǵan sayın oqıǵısı keledi, qońırawdıń bolǵanın da sezbeydi, sabaq bilim bayramına aylanadı
Oqıwshılardıń sanalılıǵın jedelligin hám ózbetinsheligin rawajlandırıw tákirarlaw, shınıǵıw bilimdi qollaw, tekseriw sabaǵı oqıw xızmeti turlerinde alıp barıladı. Usı maqsette hám turli tapsırmalar beriledi. Dóretiwshilik isler orınlanadı, problemalı jaǵdaylar dúziledi, ózbetinshe jumıslar tapsırıladı.
Bilimdi ámelde qollaw oqıtıwdıń naǵız anası dep tiykarǵı aytılmaǵan. Bilimdi ámelde tabıslı qollaw bilimdi sanalı ózlestiriwdiń ózi. Usıǵan uqsas qılıp sanalılıq hám jedellik prinsipleriniń oqıtıwdaǵı zor áhmiyetin biliw qıyın bolmasa kerek.