Osiyo Xalqaro Universtiteti magistrantura ta’limi Masofaviy Magistratura Iqtisodiyot –2 guruh

Osiyo Xalqaro Universtiteti magistrantura ta’limi

Masofaviy Magistratura Iqtisodiyot –2 guruh

Magistrant: Maxramqulova Kamola

Ishchi kuchi va uning bandligi

Reja:

• Ishchi kuchining ijtimoiy – iqtisodiy mohiyati.
• Ishchi kuchi bandligi , ishsizlik va uning turlari. Ishchi kuchi bozori
• O’zbekistonda ayollarning ish bilan bandligi.

Ishchi kuchi --> shaxsning aqliy va jismoniy qobilyatlarining umumiy jamlanmasi bo’lib, korxonaning asosiy ishlab chiqaruvchi kuchi hisoblanadi.

• Ishchi kuchi --> shaxsning aqliy va jismoniy qobilyatlarining umumiy jamlanmasi bo’lib, korxonaning asosiy ishlab chiqaruvchi kuchi hisoblanadi.
• Mehnatga layoqatli bo’lgan aholi vakillariga ishchi kuchi yoki ishchi kuchi resurslari deb ham yuritiladi.

O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksiga muvofiq 16 yoshdan to 60 yoshgacha bo’lgan erkarkar va 16 yoshdan to 55 yoshgacha bo’lgan ayollar ishchi kuchi resurslari hisoblanadi.

Ishchi kuchi resurslarining faol va potensial qismi: ayni ijtimoiy ishlab chiqarishda band bo’lgan qismi faol qism, ishlab chiqarishdan ajralgan holda o’qiyotgan va vaqtincha uy xo’jaligida band bo’lganlar potensial qism hisoblanadi.

Ishchi kuchini takror hosil qilish insonning jismoniy kuchlari va aqliy qobiliyatlarini uzluksiz qayta tiklab va ta’minlab turish, ularning mehnat malakasini muttasil yangilab va oshirib borish, umumiy bilim va kasbiy darajasi o’sishini ta’minlash demakdir.

Ishchi kuchi bandligi

 Ishsizlik--- friktsion, tarkibiy, tsiklik, ixtiyoriy, instituttsional, texnologik, regional, yashirin va turg’un turlarga bo’linadi.

• Friktsion ishsizlarga ish joyini o’zgartirgan, yangi yashash joyiga ko’chib o’tish va ishdan bo’shashi munosabati bilan ish izlayotgan, vaqtinchalik mavsumiy ishini yo’qotgan kishilar kiradi.
• Ixtiyoriy ishsizlik tabiiy ishsizlik turi bo’lib, bunda mehnatga layoqatli kishilarning mehnat faoliyatidan o’z xohishi bo’yicha chetlashgan, ya’ni ishlashni xohlamaydigan qismi tushuniladi.
• Institutsional (muassasaviy) ishsizlik ham tabiiy ishsizlikning navbatdagi turi hisoblanadi. Ishsizlik bu turini mehnat bozori infratuzilmasi amal qilishi hamda shu bozorda talab va taklifni o’zgartiruvchi omillar keltirib chiqaradi.

Texnologik va hududiy ishsizlik majburiy ishsizlik turlari hisoblanadi.

• Texnologik va hududiy ishsizlik majburiy ishsizlik turlari hisoblanadi.
• Texnologik ishsizlik ishlab chiqarishning amal qilishida texnologik usullar bir- birining o’rniga kirib kelishi bilan birga boradi. Ularning ichida asosiylari mexanizatsiya, avtomatlashtirish, robotlashtirish va informatsion texnologiyani qo’llash hisoblanadi.
• Hududiy ishsizlik tarixiy, demografik, madaniy, milliy va ijtimoiy – psixologik xarakterdagi bir qator kompleks omillagar bilan bog’liq.
• Yashirin ishsizlik uchun ish kuni yoki ish haftasi davomida to’liq band bo’lmaslik xarakterli. U o’z ichiga ishchi kuchining ishlarining to’liq hajmini bajarmaydigan bir qismini oladi.
• Turg’un ishsizlik mehnatga layoqatli aholining ish joyini yo’qotgan, ishsizlik bo’yicha nafaqa olish huquqidan mahrum bo’lgan va faol mehnat faoliyatiga hech qanday qiziqishi bo’lmagan qismini qamrab oladi.

Ishchi kuchi bozori

• Ishchi kuchi bozori bu korxona yoki ishlab chiqarish jarayonida “ishchi kuchi” tovariga egalari va ularning asosiy iste’molchilari davlat va tadbirkor o’rtasida mehnat sharoitlari va unga haq to’lash miqdorlari, ishchilarning malaka darajasi, ular tomonidan bajarilayotgan ishlarning hajmi, intensivligi va ma’suliyat darajasi bo’yicha tarkib topuvchi ijtimoiy iqtisodiy munosabatlar tizimi.

Infografika: 2016 – 2021 yillarda Iqtisodiyotda band ayollarning tarmoqlar bo’yicha taqsimlanishi (foizda)

O‘zbek ayollarining iqtisodiy faolligi pastligi — uy-ro‘zg‘or ishlari bilan bandligi sabab — PMTI Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti (PMTI) ekspertlari o‘zbek ayollarining martabaga erishish imkoniyatlarini tahlil qildi. PMTI mutaxassislarining fikricha, o‘zbek ayollaridagi iqtisodiy faollikning pastligi uy-ro‘zg‘or ishlari bilan band bo‘lishga bog‘liq. Qolaversa, ishlaydigan ayollar erkaklarga nisbatan o‘rtacha 39% kam maosh oladi va ular 30 yoshda martabaga erisha boshlaydi.

Ko’p ayollar bola parvarishi va uy ishlari bilan bog’liq holda uyda o’tirishga qaror qiladilar. Bun esa kasbiy mahoratning yo’qolishiga olib keladi. 2021 yilda maktabgacha ta’lim bilan qamrab olingan 3– 6 yoshli bolalar ulushi 62 foizni tashkil etkan bo’lsa 1—6 yoshli bolalar orasida bu ko’rsatkich 30 foizga ham yetmagan, ya’ni, bolalarning taxminan 40 – 70 foizi uyda onalar tomonidan tarbiyalangan

• Ko’p ayollar bola parvarishi va uy ishlari bilan bog’liq holda uyda o’tirishga qaror qiladilar. Bun esa kasbiy mahoratning yo’qolishiga olib keladi. 2021 yilda maktabgacha ta’lim bilan qamrab olingan 3– 6 yoshli bolalar ulushi 62 foizni tashkil etkan bo’lsa 1—6 yoshli bolalar orasida bu ko’rsatkich 30 foizga ham yetmagan, ya’ni, bolalarning taxminan 40 – 70 foizi uyda onalar tomonidan tarbiyalangan

E’tiboringiz uchun rahmat!