Основы пакета

 
17
modelning monandligini tekshirish uchun jarayon o‗tishida obyektdan olingan 
o‗lchovlar natijasini o‗xshash sharoitlardagi model bashorati natijalari bilan 
taqqoslash kerak.
Modelning monandligini o‗rnatish bosqichi uni ishlab chiqish bosqichlari 
ketma-ketligining yakuniysidir. 1.1-rasmda matematik modelni ishlab chiqishning 
umumiy sxemasi ko‗rsatilgan. [6],
Matematik 
modelning 
qurilishida 
real 
hodisa 
soddalashtiriladi, 
sxemalashtiriladi va olingan sxema hodisalar murakkabligiga bog‗liq holda u yoki 
boshqa matematik apparat yordamida tavsiflanadi.
Tadqiqotning muvaffaqiyatliligi va olingan natijalarning ahamiyatliligi 
modelda o‗rganilayotgan jarayonning xarakterli xislatlarini hisobga to‗g‗ri olishga 
bog‗liq. 
 
Maqsad va mezonlarni 
aniqlash 
Algotitmni tuzish va uni dastur ko‘rinishida amalga oshirish 
Matematik tavsifni tuzish 
Analitik 
usullar 
Eksperimental 
usullar 
Eksperimental-
analitik usullar 
Sonli usulni tanlash 
Yechim algoritmini 
tuzish 
Dasturlash 
Dasturni sozlash 
Obyektga modelning 
adekvatligini aniqlash 
Matematik modeldan 
foydalanish 
Masalani aniq ifoda qilish, 
jarayon parametrlarini tanlash 
Modellashtirish masalasining qo‗yilishi 

---

 
18
1.1-rasm. Matematik modelni ishlab chiqish bosqichlari. 
Jarayonga ta‘sir qiluvchi barcha eng muhim omillar modelda hisobga 
olingan bo‗lishi va shu bilan birga, u ko‗plab kichik ikkinchi darajali omillar bilan 
ketma-ket bo‗lmasligi kerak, ularni hisobga olish faqat matematik tahlilni 
murakkablashtiradi va tadqiqotni o‗ta tiqilinch yoki umuman amalga oshmaydigan 
qilib qo‗yadi.
Jarayonlar uchun aniq matematik tavsifi bo‗lgan matematik modellash 
usulini aniq matematik jarayonlar xususiyatlarini o‗rganishda qo‗llashadi. 
Matematik tavsif mukammallik darajasiga bog‗liqligiga qarab, ikkita chegaraviy 
hodisani ajratishimiz mumkin: 
a) 
modellashtirilayotgan 
jarayonning 
barcha 
asosiy 
tomonlarini 
tavsiflaydigan tenglamalar to‗la tizimi va bu tenglamalarning barcha soniy 
qiymatlari ma‘lum; 
b) jarayonning to‗la matematik tavsifi yo‗q.
Bu ikkinchi hodisa obyekt haqida to‗la bo‗lmagan axborotning borligida, 
jarayonlarni boshqarish ishi bo‗lganda va g‗alayonlar ta‘sir etganda masalalarni 
yechish uchun tipikdir. Tadqiq qilinayotgan hodisalar haqida yetarli axborot 
yo‗qligida ularni o‗rganish eng oddiy modellar qurishdan, lekin tadqiq 
qilinayotgan jarayonning asosiy(sifatli) spetsifikasini buzmasdan boshlanadi. 
Shunday qilib, model bilan o‗tkazilgan tajribalar natijalari bo‗yicha biz ish 
sharoitidagi originalning xulqini miqdoriy bashorat qilishimiz kerak. 
Ishlab chiqarishdagi modellash obyektlari deganda quyidagilarni tushunish 
kerak: 
1. Texnologik tizimlar (TT)-bu texnologik jihozlarning bo‗laklari, 
avtomatik liniyalar, moslashuvchan ishlab chiqarish tizimlari (MIChT). 
2. Texnologik jarayonlar (TJ). 
3. Texnologik uskunalar ishlayotganda yuz beradigan fizikaviy va 
kimyoviy jarayonlar(FKJ).

---