O‘tgan yuzyillikning boshlarida rus va G‘arbiy Yevropa olimlarining hozir

Vasiqalarda sotilayotgan yerning 
chegarasini ko‘rsatish. Yer oldi-ber-
disi bilan bog‘liq vasiqalarda uzil-kesil 
sotilayotgan yerning chegarasi (yerniŋ 
sïčïsï) ham ko‘rsatib qo‘yilgan. Bunda 
yerning to‘rt yog‘dagi chegarasi, uning 
kimlarga tegishli joylar bilan tutashuvi 
aniq beriladi. Hujjatlarda “taraf, tomon” 
so‘zi yïŋaq deyilib, chegara yoqlari 
shunga qo‘shib aytilgan: öŋdün yïŋaq 
– sharq tomon, küntün yïŋaq – janub 
tomon, kedin yïŋaq – g‘arb tomon. 
Mamlakat shimoli tog‘liqlar bilan o‘ral-
gani uchun, shimolni taγdïn yïŋaq dey-
ilgan ba’zi hujjatlarda. 
Jumladan, O‘zmish To‘g‘ril va 
Tugalning Cho‘kudagi yerlarini Enichuk 
akaga xatlab berganlari to‘g‘risidagi 
hujjatda sotilayotgan yerning chegarasi 
shunday ko‘rsatilgan: Bu yerniŋ sïčïsï: 
öŋdün yïŋaq Beki, Bačaq, olarnïŋ ögän, 
küntün yïŋaq Turmïš tuduŋnuŋ yer, 
kedin yïŋaq yol, taγdïn yïŋaq Bekiniŋ, 
Bačaqnïŋ yer adïrar. Bekiniŋ, Bačaqnïŋ 
qaŋlï yolï bu yerniŋ adaq-atïzïnïŋ ičintä-
ol. – “Bu yerning chegarasi: sharq 
tarafdan Beki, Bachaq, ularning o‘za-
ni, janub tarafdan Turmish tudungning 
yeri, g‘arb tarafdan yo‘l, tog‘ [shimol] 
tarafdan Bekining, Bachaqning yeri 
ayiradi. Bekining, Bachaqning arava 
yuradigan yo‘li bu yerning etagidagi 
atizning ichidadir” (TH.35,17–21).
Yig Burtning o‘z yerini Qutlug‘ Tash 
otli kimsaga xatlab bergani to‘g‘risidagi 
vasiqada yerning chegarasi quyidagi-
cha belgilangan: Bu yerniŋ sïčïsï: örü 
yïŋaq ögän adïrar. Öŋdün yïŋaq Toyïčaq 
(?) yeri adïrar. Qudï yïŋaq ögän, Lusay 
yeriŋä barγu ögän adïr(a)r. Kedin yïŋaq 
Yanyaq (?) Ïnal yeri adïrar. – “Bu yern-
ing chegarasi: shimol tarafdan o‘zan 
ayiradi. Sharq tarafdan To‘yichaq(ning) 
yeri ayiradi. Quyi (janub) tarafdan 
o‘zan, (ya’ni) Lusay yeriga boradigan 
o‘zan ayiradi. G‘arb tarafdan Yanyaq 
Inal yeri ayiradi” (TH.37,9–12).