O‘tilganlarni takrorlash. O‘zbek tilining orfoepik va orfografik me’yorlari

Hayot bilan hamqadam

Istiqlol yillarida barcha sohalar qatori ma’naviy sohalarda ham izchil islohotlar amalga oshirildi. Ezgu qadriyatlar tiklandi, ajdodlarimizning bizga qoldirgan boy ma’naviy va madaniy merosi qayta o‘rganilmoqda. Yoshlarga o‘rgatilmoqda. Mustaqillik davrida ommaviy axborot vositalarida matbuot sahifalari mazmun jihatidan ancha boyidi. Bugungi kunda matbuotda eng ko‘p yoritilayotgan yo‘nalishlardan biri ma’naviyatdir.

Bugun hamnafas bo‘lib qalam tebratishning vaqti keldi. So‘ngi yillarda yurtimizda ijtimoiy, iqtisodiy, ta’limtarbiya, ilm-fan, sport, ma’naviyat va boshqa sohalarida beqiyos o‘zgarishlar bo‘ldi. Bu jarayonlar o‘z vaqtida respublikamiz ommaviy axborot vositalarida izchil yoritib kelinmoqda. Matbuotimizda mamlakatimizning o‘ziga xos solnomasi yaratilmoqda.

Yoshlarimizning dunyoqarashi milliy istiqlol g‘oyalari bilan shakllanishi ong-u tafakkuri, huquqiy va siyosiy madaniyati oshib borishida samarali ta’lim tizimi bilan bir qatorda ommaviy axborot vositalarining ham o‘rni beqiyos.

Ilmiy badiiy jurnallarda ma’naviy jarayonlar taniqli publitsistlar, jamoatchi va maxsus muxbirlar, shuningdek, havoskor jurnalistlar tomonidan o‘ziga xos uslubda mahorat bilan yoritib beriladi.

1993-yildan buyon har yili 27-iyun – Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari kuni sifatida keng nishonlanib kelmoqda. Bayram munosabati bilan davlatimiz rahbari yo‘llaydigan o‘z tab-

rigida milliy jurnalistikamiz sohasida erishilayotgan muvaffaqiyatlar bilan bir qatorda galdagi vazifalarga alohida e’tibor qaratilyapti

Lug‘at

solnoma – летопись

shakllanmoq– формироваться

F)Baholash

Uyga vazifa. Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar.

1. 
   Bog‘langan qo‘shma gaplarga ta’rif bering.
   
2. 
   Biriktiruv, zidlov, ayruv bog‘lovchilardan foydalanib yoshlar haqida matn yozing.
   

Sana: Sinf:10

Mavzu: Qiziqarli ko‘rsatuvlar.(1-dars)

Darsning maqsadi:

1.O’quvchilarga ergashgan qo’shma gap haqida ma’lumot berish. Kundalik turmushda bu qoidalarga rioya qilishni shakllantirish. Adabiy-nutqiy kompetensiyalar (tinglab tushunish, fikrni og‘zaki bayon qilish, o‘qish, fikrni yozma bayon qilish)ni shakllantirish. Badiiy asarni tahlil qilishni o’rgatish.

2.Yurtimizda faoliyat yuritayotgan televideniyalar bilan tanishtirish. Kasb tanlashga bo’lgan qiziqishni o’stirish, mustaqil o‘rganish orqali bilimini oshirib borish; o‘zini tuta olish, to‘g‘ri so‘z bo‘lish, o‘zining xatosini tushunishni o’rgatish, farzandlik va o‘quvchilik, fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilishga chqirish.

3.O’quvchilarning og’zaki va yozma nutqini ,o’z fikrini turli vaziyatlarda erkin ifodalash malakasini rivojlantirish.Mustaqil ishlash ko’nikmasini o’stirish. Mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta) ma’lumot almashish; badiiy va san’at asarlarini tushunish, ta’sirlana olish; inson mehnatini yengillashtiradigan fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish.

Darsning turi:yangi bilim va tushunchalarni shakllantiruvchi

Darsning usuli:

Darsning jihozi: darslik,tarqatmalar, rasmlar, multimediya,…

Darsning borishi: A) Tashkiliy qism.

Salomlashish,davomatni aniqlash,o’quvchilarni darsga tayyorlash.

“Kun yangiligi” rukni asosida suhbat

B) O’tilganlarni mustahkamlash.

Uy vazifasi so’rab baholanadi. O’qilgan badiiy asardan parcha tahlili qilinadi.

S) Yangi mavzu.

1-topshiriq. Rasmni kuzating va berilgan so‘z va so‘z birikmalaridan foydalanib, qiziqarli ko‘rsatuvlar haqida suhbatlashing.

Foydalanish uchun so‘z va so‘z birikmalari: radio, televideniye, ta’sirchan, maqola, televizion ko‘rsatuvlar, teledastur, teleloyiha, dolzarb mavzu, muxbir, suxandon, teleboshlovchi, sport sharhlovchisi, siyosiy sharhlovchi, reportaj.

2-topshiriq. Matnni o‘qing va berilgan savollarga javob bering.

Televideniye vatani

Qadimda odamlar uchar gilam va oynai jahonni orzu qilganlar. Samolet va televideniye ana shu orzularni voqelikka aylantirdi. Televideniye yunoncha «tele» – uzoq, «videniye» – ko‘rish so‘zlaridan olingan bo‘lib, uzoq va katta masofadagi harakatni ko‘rsatish va ko‘rish ma’nosini anglatadi. Bugungi kunda televideniye odamlarga ma’naviyat va ma’rifat tarqatish, tarbiya berish, axborot uzatishning bosh manbai hisoblanadi, shuning uchun ommaviy axborot vositalari orasida yetakchi o‘rin tutadi. Televideniyening mo‘jizakor kuchi shundaki, u bir joyda turib jahonning istalgan burchagini ko‘rish imkonini beradi.

Ma’lumki, televideniye sohasida dastlabki qadamlar o‘zbekistonlik ixtirochilar

B. Grabovskiy va I. Belyanskiylar tomonidan qo‘yilgan va ular 1928-yil «telefot» apparati yordamida harakatlanuvchi tasvir Toshkent shahrida masofaga uzatilgan.

Tramvay trestidan uzatilgan harakatlanuvchi tasvir Toshkent shahri, Baland (Bolo) Masjid ko‘chasida yashovchi Mirzamuhamedovlar uyida qabul qilingan. Toshkent televideniye vatani hisoblansa-da, televizion ko‘rsatuvlarni efirga uzatish 1956-yil 5-noyabrdan boshlangan va shu yili «Toshkent televideniye studiyasi» tashkil etildi. Hozirgi kunda Toshkent teleminorasi balandligi jihatidan Markaziy Osiyoda yagona hisoblanadi. O‘zbekiston televideniyesining teledasturlari orqali berilayotgan ko‘rsatuvlar jahonning o‘ndan ortiq mamlakatiga uzatiladi.

Lug‘at manba – источник amalga oshirmoq – осуществлять ko‘rsatuv – передача teledastur – телепрограмма	ommalashmoq – становиться массовым teleminora – телевышка namoyish qiladi – демонстрировать, показывать
Matn yuzasidan savol va topshiriqlar. Televideniye so‘zi nimani anglatadi? Televideniyening mo‘jizakor kuchi nimada? Nima uchun «Toshkent – televideniye vatani» deb ataladi? O‘zbekistonda ilk televizion ko‘rsatuvlari qachondan boshlangan? Hozirgi kunda Toshkent televideniyesi qanday salohiyatga ega?

Bilib oling!

Biri ikkinchisi bilan tobe munosabatda bog‘langan sodda gaplar ergashgan qo‘shma gaplar deyiladi. Bunday gaplar bosh gap va ergash gap qismlaridan tuziladi va quyidagicha bog‘lanadi:

Bosh gap + ergash gap: To‘g‘rilarga ergashing, chunki ular sizni noto‘g‘ri yo‘lga boshlamaydilar.

Ergash gap + bosh gap: Erta eksang, erta o‘rasan.

1-mashq. Berilgan qo‘shma gaplarni bosh va ergash gap qismlariga ajrating. Ergash gapninig gapdagi o‘rnini ko‘rsating.

1. Odobli bola elga manzur, chunki odob axloqning yuqori ko‘rinishidir. 2. Qish kelganda, qushlar issiq o‘lkalarga uchib ketadilar. 3. Kim sayohatga boradigan bo‘lsa, ro‘yxatga yozilsin. 4. Hosil mo‘l bo‘lsin deb, daraxtlarni yaxshilab parvarishladik. 5. Qayerda xalollik bo‘lsa, o‘sha yerda baraka bo‘ladi. 6. Kimning bilimi puxta bo‘lsa, albatta, baholari ham yuqori bo‘ladi.

D)Mustahkamlash

2-mashq. 2-topshiriqda berilgan matndan foydalanib, gaplarni mos ergash gaplar bilan to‘ldiring.

1. 
   Toshkent televideniye vatani hisoblanadi, .... .
   
2. 
   Bugungi kunda televideniye odamlarga ma’naviyat va ma’rifat tarqatish, tarbiya berish, axborot uzatishning bosh manbai hisoblanadi, ... .
   
3. 
   Televideniyening mo‘jizakor kuchi shundaki, ... .
   
4. 
   Dunyoda yuz berayotgan barcha voqealar bilan bizni o‘z uyimizda tanishtiradi, ...
   

3-topshiriq. She’rni ifodali o‘qing. Savoll va topshiriqlar ustida ishlang.