O'tken ma'ha’l kelbetlik feyil formasi Ha’zirgi ma'ha’l kelbetlik feyil formasi Keler ma'ha’l kelbetlik feyil formasi Kelbetlik feyil

Keler ma’ha’l kelbetlik feyil formasi. Ha'zirgitqaraqalpaq a'debiy tilirtde keier ma'hal kelbetlik feyildin’ to'mende&jbrmaldan qollaniladi: 1) -ar/-er, -r (-mas/-mes), 2) -a/-e, -y/-tug’m&^ -a/-e, - y-jaq, 4) -maqshi/ -mekshi. % '
1. -(a/-e)-r, -mas/-mes formalan. Kelbetlik feyiidin’ -ar/-er,-r affiksli
bolimli, -mas/-mes affiksi bohmsiz formadag'i keler ma’ha’1 kelbetlik feyillerin jasaydi: barar, barmas, keler, kelmes, aytar, aytpas, oqir, oqLmas, ko'rer, ko'rmes, t.b. **
Keler ma’ha’1 kelbetlik feyildin' -ar (-mas) formasi betlik affiksli ha'm betlik affikssiz qollamhp, boljawh ma'ni bildiredi. Bunday jag'dayda, tiykannan, bayanlawish xizmetin atqaradi: Qizin’ menen so'ylesiwge batih barg'an adam bir ku'ni du'nvan'a iyelik etip shig'a keler. Nesip bolsa ko'risermiz. Anajan qamiqpa, tiri bolsam qayttp kelermen (SJC.). -Elin'e barsaq suwsm ishermiz be? -Qazaqta suwsin bermeytug'in u\ bolmaydi, ishersiz (T.Q.).
Kelbetlik feyildin’ -ar (-mas) formasi atliqtin’ aldinda kelip, sol predmetti is-ha’reket arqali sipatlap, atributivlik xizmet atqaradr: 0’teshtin' so'zine de, o'zin'e de itibar berer adam joq. Omn’ usi atawda jatar padam bag'ip atirg'anina ko'p jil boldi. Joqanda qol jetpes jerde san'laq bar (S.X.). Jan 'ilmas jaq bolmas, su 'rinbes tuyaq bolmas («Q.n-m.»). Omn’ bunlg'am da sol, esitiler-esitilmes dawis shiqti (S.K.).
Keler ma’ha’1 ketbetlik feyildin’ -ar (-mas) formasimn’ seplik, tartim affikslerin qabillap, substantivleniwi siyrek jag’dayda naqil-maqallarda ha'm klassik shayirlar shig'armalannda ushirasadi: Ko >mej-tu’yeni de ko'rmes. Oylanbastm’ tu’bi oyran. Ko'sherimdi jel bilsin, qonarimdi say bilsin («Q.n-m>).
-Ar (-mas) formah kelbetlik feyiller bayanlawish xizmetinde kelgende, tohqsjz feyildin' edi, eken, emes formalan menen jiyi dizbeklesip keledi. Bul kelbetlik feyil -ar edi, emes formasinda kelgende o'tken ma'ha'ldin’ tamamlanbag'an tu'rin, al -ar eken formasinda ketgende bayanlawishqa modalhq ma'ni beredi, keler ma’ha’l kelbetlik feyildin' dara formasinan modalhq ma’ni an'lasilmaydi: So'zdin’ tiykanna tu’siniw ushin xahqtin’ basim ko'pshiligi umtilar edi. Arbam turg’an jerinen qiymildatiw bir o'zinin’ qolman kelmes edi. Qalayinsha bul awhal sozda qoyar eken. Diydilegen jerine jetip bariwg'a hal da ’rman kelerme ekent Qansha ku’ttik, ketip qalg'ammiz qolaysiz bolmas pa eken? (Sh.A.).