Ovqatlantirish

Yog'

K o 'k ra k   sutining  energetik  qiym ati  67  kkal(280  к D j) / 100  ml 

tashkil  qiladi.  Y o g 'la r hisobiga  k o 'k ra k   sutining qariyb  50%   um um iy

10

kaloriyasiga  to 'g 'r i  keladi.  O ldingi  sut  em izishning  dastlabki  vaqtida 

paydo  b o 'lib ,  suvli,  laktoza  m iqdori  yuqori  va  y o g 'n in g   miqdori 

nisbatan  kam,  y o g ‘ning  eng  k o 'p   miqdori  em izishning  oxiriga to 'g 'r i 

keladi  va  kaloriyaga  boy  b o 'lad i.  Oxirgi  sutda  y o g '  miqdori 

k o ‘pincha 

kechqurungi 

sut 

tarkibida  yuqori. 

O xirgi 

sutning 

kaloriyaligi 

k o 'p lig i 

bolaning 

energiyaga 

b o 'lg a n  

talabini 

qondirishdagi  roli  m uhim dir.  Bu  energiyani  to 'liq   olishida  bolani 

k o 'k rak   sutini  yetarli  darajada  uzoq  m uddat  (30  min)  va  ayniqsa 

kechqurungi  vaqtlarda em izish  foydali  sanaladi.

K o 'k ra k   suti  va  mol  suti  bir  biridan  y o g '  kislotalari  m iqdoriga  qarab 

farq  qiladi.  Mol  sutiga  nisbatan  k o ‘krak  sutida  to 'yinm agan  y o g ‘ 

kislotalari  va  alm ashib  bo'lm aydigan  y o g 1  kislotalar  m iqdori  k o 'p  

b o 'lad i.  Bundan  tashqari  k o 'k rak   sutida  uzun  zanjirli  yarim  

to 'y in m ag an   y o g '  kislotalari  (U ZY aTY oK )  mol  sutidagi  yarim  

to 'y in m ag an   y o g '  kislotalariga  nisbatan  yaxshi  so'riladi.  Shu  qatorda 

U ZY aT Y oK   bola  asab  to'qim asi  va  bosh  miya  p o 'stlo g 'i  k o 'rish  

funksiyasi  norm al  rivojlanishi  uchun  m uhim .O na  sutidagi  y o g 'la r 

o ’zida  y o g 'd a   eriydigan  A,  D,  Ye  va  К   vitam inlam i  tashish 

xususiyatiga ega.

U glevodlar

O na  sutidagi  uglevodlar  asosan  laktozadan  (70-85% )  iborat 

b o 'lib   um um iy  kaloriyaning  40%   beradi  va  ingichka  ichak 

epiteliysidan  ajraladigan  laktaza  ta'sirid a  yaxshi  so 'rilad i  (>  90% )  va 

hazm  b o 'lad i  Hazm  b o'lm agan  laktoza  y o 'g 'o n   ichakka  o 'tib   u 

yerdagi  bakteriyalar  ta ’sirida  y o g '  kislotalariga  aylanadi  va  so 'rilib  

energiya  sa rf  bo'lishiga  o 'z   hissasini  qo'sh ad i,  ham da  kalsiy 

so'rilishini  yaxshilaydi.  Bundan  tashqari  laktoza  laktobatsillalar 

o 'sish in i  ta ’m inlaydi  Va  shu  orqali  y o ’g 'o n   ichakda  norm al  flora 

rivojlanishiga  hissa  q o 'sh ad i  shu  orqali  gastroentereitdan  him oya 

qiladi.

O 'tk ir 

oshqozon-ichak 

infeksiyasidan 

keyingi 

sutli 

aralashm alar 

bilan 

oziqlanadigan  bolalar 

ingichka 

ichaklarda 

epiteliyning  zararlanishi  va  laktaza  aktivligining  pasayishi  natijasida 

laktozani  qabul  qila  olm aslik  kuzatiladi,  bunday  hollarda  bolalarni 

laktozasiz  ovqat  aralashm alar  bilan  ovqatlantirishga  zarurat  tu g 'ilad i. 

K o 'k rak   suti  bilan  ovqatlanadigan  bolalarda  ona  sutida  yuqori

11

bo 'lg an   laktozani  qabul  qilish  xususiyati  saqlanib  qoladi  va  k o 'k rak  

suti  bilan  ovqatlantirishni  davom   ettirish  lozim.

K o 'k ra k  

sutida 

bundan 

tashqari 

ancha 

m iqdorda 

oligosaxaridlar  m avjud.  Bu  kom ponentlarning  m iqdori  15  gr/I  ni 

tashkil  qiladi.  K o 'k rak   suti  bilan  ovqatlanadigan  bolalar  bir  kunda  bir 

necha  gram m   oligosaxaridlarni  hazm   qiladi.  Q ariyb  40%   najas  orqali 

va  kam roq  m iqdorda  (  2% )  siydik  bilan  ajraladi.  Bu  oligosaxaridlar 

y o 'g 'o n   ichakda  viruslar,  bakteriyalar va  ulam i  toksinlaridan  him oya 

qilishda  m uhim   rol  o'ynaydi  va  bifidobakteriyalar  kabi  probiotik 

effektini  beruvchi  ichak  florasini  shakllantiradi.

O qsil

K o 'k rak   sutidagi  oqsil  g o 'd a k   bola  ehtiyojini  qoplashga 

m oslashgan.  U  mol  sutidagi  oqsili  m iqdorining  uchdan  bir  qism ini 

tashkil 

qiladi. 

Bundan  tashqari 

k o 'k rak  

suti 

asosan 

zardob 

oqsillaridan  iborat,  mol  suti  esa  aksariyat  kazein  oqsilidan  va  faqat 

20%   zardob  oqsillaridan  tashkil  topgan.  K o 'k rak   sutida  zardob 

oqsillaridan  k o 'p   m iqdorda  g o 'd a k   bola  uchun  zarur  b o 'lg an  

alm ashib  bo'lm ay d ig an   barcha  am inokislotalardan 

-laktalbum in  va 

laktoferrin  m avjud.  M ol  suti  tarkibida  b o 'lg an   zardob  oqsil lari 

laktoglobulindan  (ona  sutida  b o 'lm ay d i)  tashkil  topgan  b o 'lib ,  mol 

suti  bilan  ovqatlantirilgan  bolalarda  m anfiy  antigan  reaksiya 

chaqirishi  m um kin.  Ona  sutidagi  kazein  boshqa  hayvon  sutidagi 

kazeinga  nisbatan  yaxshi  so 'rilish   xususiyatiga  ega.  O g 'iz   sutida 

oqsillar  im m un  him oyalovchi  oqsillardan  -  im m unoglobulin  A, 

laktoferrin,  lizosim   va  boshqa  m ikrom olekulalardan  iborat,  bolani 

m ikrobiologik infeksiyalardan  him oya qilishda m uhim  rol  o'ynaydi.

K o'krak suti  bilan  em izib  boqishning afzalliklari

K ukrak  suti  em izikli  bolalar  uchun  eng  yaxshi  ozuqa 

hisoblanadi,  unda  hayotning  ilk  6  oyi  davom ida  bola  uchun  zarur 

bo 'lg an   barcha  ozuqa  m oddalari  m avjud.  K o 'k ra k   suti  bilan  em izib 

boqishning  bola  uchun  ham,  o na  uchun  ham   qator  afzalliklari 

mavjud.  K o 'k rak   sutidagi  ozuqa  m oddalari  bola  ehtiyojini  qoplash 

uchun  yetarli  darajada  bo 'lad i.  U  sig ir  suti  yoki  sut  aralashm asiga 

qaraganda  organizm   tom onidan  ancha  yengil  hazm   qilinadi.  Sigir 

sutiga  b o 'lg a n   allergiya  su n ’iy  sut  bilan em izilgan  bolalarda,  k o 'k rak  

suti  bilan  em izilgan  bolalarga  nisbatan  k o 'p ro q   uchraydi.  O na  sutida

12

allergenlar kuzatilm aydi.

O na  sutining  o 'sish   va  rivojlanish  om illari  bola  ichagining 

shilliq  q a w a ti  yetilishiga  yordam   beradi  va  uni  oqsillar  o 'tib   ketishi 

uchun  chidam liroq  qiladi.  O qsil  m oddalarning  so'rilishi  kam ayishi 

y o ‘li  bilan  allergik  reaksiyani  oldini 

olish  m um kin  bo'ladi. 

M uddatidan  avval  tu g ‘ilgan  bolaning  ona  sutida,  m uddatiga  yetib 

tu g ‘ilgan  bola  ona  sutidagiga  nisbatan  oqsil  va  tuzlar  miqdori 

k o ‘proq  b o ia d i,  bu  esa  m uddatiga  yetm ay  tu g 'ilg an   chaqaloqlarni 

k o 'p ro q   b o 'lg an  ehtiyojlarini  qoplash  uchun  xizmat  qiladi.

O na  sutidagi  oqsilning  katta  qism i  -  zardobli  proteindir.  U 

sigir sutida  k o 'p   bo 'lg an   kazeinga qaraganda yengilroq xazm   bo'ladi. 

O na  sutidagi  y o g 'la r  yengil  xazm   b o 'lad ig an   y o g '  kislotalariga  boy 

b o 'lad i.

O na  suti  rux  va  tem ir  kabi  m ineral  m oddalarning  so'rilishini 

osonlashtiradi.  O na  sutida  sigir  sutiga  nisbatan  linolen  kislotasi  8 

m arta  ko 'p d ir.  L inolen  kislotasi  bolalarning  m e’yorida  o 'sis h i  va 

rivojlanishi  uchun  zarurdir.  O na  sutida  oqsil  va  m ineral  m oddalar 

sigir sutiga  nisbatan  kam,  lekin  u  chaqaloq  ehtiyojini  qondirish  uchun 

yetarli  darajadadir.  Bunday  m oddalarning  ortiqchasi  buyrak  orqali 

chiqarilgani 

uchun 

k o 'k ra k  

suti 

bilan 

em izib 

boqiladigan 

chaqaloqlarda  buyrakka  kam roq yuk tushadi.

L aktasiya  jaray o n id a  ona  sutidagi  y o g '  m iqdori  farqlanadi. 

U ning  m iqdori  em izishning  oxirida  k o 'tarilib ,  chaqaloqda  to 'yinish 

hissini  hosil  qiladi.  Bunday  xususiyat  ortiqcha  ovqatlanish  va 

sem irishni  oldini  oladi,  degan  farazni  yuzaga  keltiradi.  O na  sutida 

sigir  suti  yoki  su n ’iy  sutga  qaraganda  xolesterol  miqdori  yuqori.  Bu 

y o g '  y ig 'ilish in in g   oldini  olish  uchun  ferm ent tizim ini tezlashtiradi.

Ona  sutida  laktoza  m iqdorining  ko'pligi  tufayli  kalsiyning 

ichakda  so'rilishi  yaxshilanadi.  Shuningdck.  laktoza  ichakda  sut 

kislotasi  hosil  qiladigan  bakteriyalar  k o'payishi  va  ichak  florasi 

shakllanishiga  yordam   beradi.  O na  suti  yana  hazm   qilishni 

yengillashtiradigan am ilaza va lipaza  kabi  ferm entlarga boy.

O na  sutida  sigir  sutiga  qaraganda  A  va  S  vitam inlari  miqdori 

yuqori.  A dabiyotlarda  bola xayotining dastlabki  6  oyi  davom ida faqat 

k o 'k rak   suti  bilan  em izib  boqish  bolalarning  kasallanishi  va  o'lim  

holatlarini  kam aytirishiga olib  keluvchi  k o 'p lab  dalillar m avjud.

13

Immun tizimini faoliyatiniyaxshilash 

K o 'k ra k   suti  bilan  em izib  boqishning  infeksion  kasalliklarga 

qarshi  xim oya  sam arasining  aksariyati  passiv  hisoblanadi,  y a ’ni 

k o 'k ra k   sutidagi  im m unitetning  him oya  qiluvchi  om illari  oshqozon- 

ichak  trakti,  ham da  nafas  olish  y o 'lla ri  shilliq  qatlam ining  yuza 

qism ini 

him oyalaydi 

va  bu  bilan 

infeksiya  yuqishi 

xavfini 

kam aytiradi.  Lekin  shu  bilan  birga,  k o 'k ra k   suti  bolaning  immun 

tizim iga  faol  ta ’sir  k o 'rsatish i  xaqidagi  m a ’lum otlar  ham  bor.  T o 'rt 

oylik  yoshda  k o 'k ra k   suti  bilan  em izib  boqiladigan  bolaning 

qalqonsim on  bezi  su n ’iy  ovqat  bilan  oziqlantiriladigan  bolanikiga 

nisbatan  ikki  m arta  katta  b o 'la d i,  bundan  tashqari,  k o 'k rak   suti  bilan 

em izib  keladigan  bolalarda  sut  aralashm asi  bilan  ovqatlanadigan 

bolalarga 

nisbatan 

b a ’zi 

em lashlarga 

ta ’siri 

yaxshiroqdir. 

Shuningdek,  infeksiyalarga  qarshi  xim oya  faoliyati  k o 'k rak   suti  bilan 

em izish  to 'x tatilg an d an   keyin  xam   uzoq  yillar  saqlanib  qolishi 

to 'g 'ris id a   xam   m a'lu m o tla r  k o 'p .  O na  k o 'k ra k   sutida  bolaning  o 'z  

im m un  tizim ini  yaxshilashga  ja v o b   beruvchi  omil  nom a’Ium,  lekin 

bunday 

o 'rin n i 

B -lim fositlar 

v a 

T -liinfositlar, 

antiideotipik 

antijism lar,  sitokinlar  va  o 'sis h   om illari  o'y n ash i  extim oldan  holi 

em as.

Surunkali kasalliklar

K o 'k ra k  

suti 

bilan 

em izib 

boqishning 

bolalarda 

rivojlanadigan  surunkali 

kasalliklarga  l a ’sirini  o'rganish  borasidagi 

tadqiqotlar

 retrospektiv  y o 'n alish id a  chegaralaniladi  xolos.  Insulinga 

b o g 'liq   b o 'lg a n   qandli  diabet  v a  k o 'k ra k   suti  bilan  em izib  boqish 

o 'rta sid a   teskari  b o g 'liq lik   borligi  xaqida  m a’lum otlar  ham   m avjud. 

Insulinga 

b o g 'liq  

bo 'lg an  

qandli  diabet 

autoim m un  kasallik 

xisoblanadi,  balki  k o 'k ra k   suti  bilan  em izish  bolaning  im m un 

tizim iga  ijobiy  t a ’sir  ko'rsatar.  Erta  yoshda  (4  oygacha)  sigir  suti 

oqsillarining  organizm ga  kirishi  insulinga  b o g 'liq   b o 'lg an   qandli 

diabetning 

erta 

rivojlanishini 

kuchaytirishi 

xam  

m um kin. 

A dabiyotlardan  k o 'k ra k  suti  bilan em izib  boqish bilan  K ron kasalligi, 

nospesifik  yarali  kolit  va  leykem iya  kasalliklaridan  h g 'im o y a  qilishi 

m um kin,  degan farazni  tasdiklovchi  ayrim  m a’lum otlar bor.

T adqiqotlar  k o'rsatishicha,  bolaning  qabul  qilish  faoliyatini 

baholash  natijalari  k o 'k rak   suti  bilan  em izib  boqilgan  bolalarda 

su n ’iy  su t  bilan  boqilgan  bolalarga  nisbatan  o 'rta ch a  2,  3  daraja 

yuqoridir.

14

K o 'k ra k   suti  bilan  em izib  boqish  ona  uchun  ham  qisqa 

m uddatli,  xam  uzoq  m uddatli  afzalliklarga  ega.  Chaqaloq  tug'ilgan 

zahoti  uni  k o'krakka  to 'g 'ri  tutish  tufayli  tug'ruqdan  keyingi  qon 

ketish  xavfi  kam aytirilishi  m um kin.  Em izayotgan  onalarda  k o'krak 

bezi  va  tuxum don  saratoni  rivojlanishi  xavfi  kamroq  bo'lishining 

tobora k o 'p ro q   isbotlari  paydo  b o im o q d a .

6 oy mobayttida istisnosiz ko‘krak suti bilan emizib boqish

1984  yilda  mavjud  tadqiqotlar  natijalarining  tahlili  0-6 

oylarda  diareyadan  o 'lim   xavfi  k o 'k rak   suti  bilan  qism an  em izilgan 

bolalarda  istisnosiz  k o 'k rak   suti  bilan  em izib  boqilgan  bolalarga 

nisbatan  yuqoriroq  bo 'lib ,  istisnosiz  k o 'k rak   suti  bilan  em izilgan 

bolalarda  diareya  ko'rsatkichi  o 'rtach a   8,6  foizni  tashkil  etdi,  shu 

bilan  birga  istisnosiz  k o 'k ra k   suti  bilan  em izib  boqishning  k o 'k rak  

suti  bilan  qism an  em izib  boqishga  nisbatan  afzalliklari  yuqori 

ekanligi  aniqlandi.  K o 'k rak   suti  iste'm ol  qilm agan  bolalarda 

istisnosiz  k o 'k ra k   suti  bilan  em izib  boqilgan  bolalarga  nisbatan 

kasalliklam ing  rivojlanish  xavfi  25  m arta  yuqoriligi  kuzatildi.  1987 

yilda  B raziliyada  o'tkazilgan  tadqiqot  natijalarida,  k o 'k rak   suti  bilan 

qism an  em izib  boqilgan  bolalarda  istisnosiz k o'krak  suti  bilan em izib 

boqilganlarga  nisbatan  4,2  m arta  o 'lim   xavfi  yuqori  bo'lganligi, 

k o 'k rak   sutining  bolaga  um um an  berilm asligi  xolatida  esa  bu  x av f 

14,2  m arta  yuqori  b o 'lish i  kuzatilgan.  K eyinchalik  B angladesh 

poytaxti  D akkada  o 'tk azilg an   tadqiqot  bola  hayotining  ilk  to 'r t oyida 

istisnosiz  k o 'k rak   suti  bilan  em izib  boqish  k o 'k rak   suti  bilan  qisman 

em izib  boqishga  nisbatan  diareya  va  pnevm oniyadan  o 'lim   holati 

uchdan  bir  qism ga  kam  bo'lishini  ko'rsatgan.  A niqlanishicha,  6  oy 

davom ida  istisnosiz  k o 'k rak   suti  bilan  em izib  boqish  3  va  4  oy 

davom ida  istisnosiz  k o 'k rak   suti  bilan  em izib  boqishga  nisbatan 

diareya va nafas y o 'Ii  kasailiklari  xavfini  kam aytirgan.

A gar  k o 'k rak   suti  bilan  em izib  boqish  texnikasi  qoniqarli 

b o 'lsa ,  bola  hayotining  ilk  6  oyi  davom ida  istisnosiz  k o 'k ra k   suti 

bilan  em izib  boqish  bolalarning  aksariyatida  energiya  va  ozuqaga 

b o 'lg an   extiyojning  qondirilishini  ta ’m inlaydi.  Boshqa  xech  qanday 

ovqat  yoki  suyuqlikka  extiyoj  bo'lm aydi.  T adqiqotlar  natijalarining 

tahlili  k o'rsatishicha,  agarda  so g 'lo m   chaqaloqlar  hayotining  ilk  6  oy 

davom ida,  istisnosiz  k o 'k rak   suti  bilan  em izib  boqilsa,  hatto  issiq 

iqlim da  ham  ular  q o 'sh im ch a  suvga  extiyoj  sezm aydilar.  K o'krak

15

suti  87-93  foizi  suvdan  iborat  b o 'lib ,  u  bolaning  ch an q o g ‘ini 

qondirish  uchun  yetarli.  Q o'shim cha  suyuqlik  berilishi  k o 'k rak   suti 

bilan  ovqatlanishning  kam aytirilishiga  olib  keladi.  Shunga  qaram ay, 

k o 'p c h ilik   bola  xayotning  birinchi  xafitalaridanoq  chaqaloqlarga  suv 

va  choy  beradilar.  Bunday  am aliyot  bolada  diareya  rivojlanishi 

xavfining  ikki  m arta  ortishiga olib  kelishi  m umkin.

Fertillikka 

erta 

qaytishni 

oldini 

olish, 

ham da 

hom iladorlikkacha  b o 'lg a n   vaznni  tez  tiklash  m aksadida  istisnosiz 

k o 'k ra k   suti  bilan  em izib  boqish  ona  uchun  b o 'lg an   afzalliklaridan 

yana  biri  xisoblanadi.  Tez-tez  va  istisnosiz  k o 'k rak   suti  bilan  em izib 

boqadigan  ayollarda  tu g 'ru k d an   keyingi  birinchi  6  oy  davom ida, 

am enoreya  saqlangan  holatda  hom ilador  b o 'lish   xavfi  2  foizga 

kam ayadi.

K o'krak suti  bilan  ovqatlantirish  holatini  baholash

Bolani  ovqatlantirish  va  uning  o 'zin i  tutishi  to 'g 'ris id a  

surishtirib  anam nez  y ig 'in g .  O naning  yordam ga  muhtoj  yoki 

y o 'q lig in i  tekshirish  m aqsadida  bolani  em izayotgan  vaqtida  uni 

kuzating.  Q uyidagilarga e ’tibor bering:

• 

Bola  k o 'k rak k a qanday tutilgan

K o 'k rak k a to 'g 'r i  tutilganlik  belgilari:

- areola asosan bolaning o g 'zid an  yuqorida ko'rinadi;

- bolaning o g 'z i katta ochilgan;

- bolaning pastki  labi tashqariga qayrilgan;

- bolaning iyagi  onaning k o 'k rag ig a tegib turibdi.

1-rasm.  B olaning ona  k o 'k rag ig a to 'g 'ri(c h a p d a) va 

n o to 'g 'ri(o 'n g d a ) tutilishi 

• O na bolasini  qanday ushlab turibdi:

B ola onasining tanasiga yaqin  b o 'lish i  kerak;

16

B olaning yuzi  onaning ko'kragiga  qaratilgan;

B olaning  tanasi  uning  boshi  bilan  bir  xil  balandlikda 

joylashishi  kerak.

• O na ko'kragini  qanday  ushlab  turibdi.

2-rasm .  B olaning  ko'krakdan  to 'g 'r i  ovqatlantirishdagi 

to 'g 'ri(ch ap d an )  va n o to 'g 'ri  (o'ngdan)holatlar.

Sut ishlab chiqarilishining gormonal nazorati 

K o 'k rak   suti  bilan  em izib  boqishga  bevosita  ta ’sir  qiladigan 

ikki  gorm on  turi  bor:  prolaktin  va  oksitosin.  Estrogen  kabi  qator 

boshqa  gorm onlar  laktasiya  jarayonida  bevosita  ishtirok  etadi.  Bola 

em ayotgan  vaqtda  sensor  im pulslar  k o 'k rak   uchidan  m iyaga  o 'tad i. 

Bunga jav o b an  gipofizning old  qism idan prolaktin, orqa qism idan esa 

oksitosin  ishlab chikarilib, qonga ajratiladi.

V

т у к и ч а   м у ш л к л л й и

Сут ишллб 

чиклцулчу; 

тукимг»л<»р

О к а г г о ц и н  

у л а р н и

оа<>ллйштио<|ди

npcp^jttuji

V   у п а р и и   куп р ок.

f  сут иш/таб

Г4<ЭЖву$*ОДЙДИ

иайма/дер

К^кр«з*< учи

Лг>НО

i

 Ui 

М о н т го м е р и   6ез./:^ри

•ЗЛЬЙСОЛОЛдр

у ш л а б   т у р у  «к * *   т?ки^<>  e a   йг

3-rasm .  K o'k rak   bezi anatom

17

f f i r

Sam D r

a x b o r o t - r e v s ^ . r s

Prolaktin

Prolaktin 

alveola 

hujayralari 

tom onidan 

sut 

ajralib 

chiqarilishi 

uchun 

xizinat  qiladi. 

onadagi 

prolaktin 

darajasi 

hom iladorlik  davrida  keskin  k o ‘tariladi,  ham da  k o 'k ra k   bezi 

to 'q im asi  o 'sish i  va  rivojlanishiga  ta ’sir  qilib,  sut  ishlab  chiqarishga 

tayyorlanishda yordam   beradi.  Lekin,  bu  davrda sut kelm aydi,  chunki 

hom iladorlik 

gorm onlari 

b o ‘lgan 

progesteron 

va 

estrogen 

prolaktinning  bu  harakatini  to ‘sib  q o 'y ad i.  T u g ‘ruqdan  keyin 

progesteron  va  estrogen  darajasi  keskin  kam ayib  ketadi,  prolaktin 

ta ’siri  ostida sut ajralib chiqa boshlaydi.

Prolaktin  bolani  em izishni  boshlangandan  s o 'n g   taxm inan  30 

daqiqa  davom ida  eng  yuqori  darajada  b o 'la d i,  shu  tufayli  ham   uning 

eng  asosiy  sam arasi  keyingi  em izish  uchun  sut  tayyorlashdan  iborat. 

K o 'k ra k   suti  bilan  em izib  boqishning  butun  davri  m obaynida  bola 

qancha  k o 'p   em ib,  k o 'k rak   uchini  stim ullasa,  shuncha  k o 'p   prolaktin 

va  uning  t a ’siri  ostida  sut  ham  ishlab  chiqarilishi  kuzatiladi.  Bu 

ayniqsa  laktasiya  xosil  b o 'layotgan  davrda ju d a   m uhim dir,  agar  ona 

k o 'k ra k  suti  bilan em izishdan to 'x ta sa  - sut  ham  ishlab chiqarilm aydi.

Prolaktin  ona  em izib  b o 'lg a n d an   s o 'n g   keyingi  em izishga 

tayyorlanish uchun  ishlab chiqariladi.

18

Prolaktin  asosan  tunda  ko‘p  ajralib  chiqadi,  shuning  uchun 

ham   bolani  tunda  em izish  ona  organizm ida  doim iy  sut  ishlab 

chiqarilishi  uchun  foydalidir.  Prolaktin  onani  tinchlantiradi  va 

uyqusiragan  his  qilishga  m ajbur  etadi,  shu  sababli  ona  tunda  em izsa 

ham ,  odatda yaxshi  dam  oladi.

Em ish jarayonida  ona  organizm ida  gipofiz tom onidan  boshka 

gorm onlar,  shu  jum ladan  gonadotropin-rilizing  gorm on  (LG ), 

follikulani  stim ullovchi  lyuteinlashtiruvchi  gorm onlarini  ajralib 

chiqariladi,  bu esa ovulyasiya  va xayzni  bostiradi.  Shunday y o ‘l  bilan 

tez-tez  em izish  keyingi  hom iladorlikning  oldini  olishda  yordam  

beradi.  Tungi  em izish  bu hususiyat  sam arasini  yanada oshiradi  va uni 

t a ’m inlashda muhim   o ‘rin tutadi.

O ksitosin  alveolalar  atrofidagi  m ioepitelial  hujayralarning 

qisqarishiga  olib  keladi.  Bu  alveolalarda  y ig ‘ilgan  sutni  oqishga  va

5-rasm .  O ksitosin  ishlab chiqarilishi  m ehanizmi

O ksitosin  sutni  oqishga  m ajbur  kilish  uchun  bolani  em izish 

vaqtida yoki  undan oldin ona organizm ida  ishlab chiqariladi.

O ksitosin  refleksi  yana  «sut chiqarish  refleksi»  ham  deyiladi. 

O ksitosin  prolaktinga  qaraganda  tezroq  ishlab  chiqariladi.  Uning 

ta ’siri  ostida  k o ‘krakda  b o 'lg an   sut,  sut  yo 'llarid an   oqib  chiqadi  va 

bola  ko'krakni yengil  em ishiga yordam   beradi.

Oksitosin 

ona 

organizm ida 

bolani 

em izishga

19

tayyorlanayotgan 

vaqtida  va  bola  em ayotgan  paytdan 

ishlay 

boshlaydi.  Refleks  onaning  sezish,  hid  bilish,  k o ‘rish  kabi  xis  va 

tu y g ‘Iariga  b o g ‘liq,  ona  bola  y ig ia y o tg a n in i  eshitsa  yoki  bolaga 

mehri  to ‘yganda  oksitosin  to ‘liq  ishlay  boshlaydi.  A garda  ona jiddiy 

kasallik  bilan  o g ‘rigan  yoki  tushkun  kayfiyatda  bo'Isa.  oksitosin 

refleksi  bostirilib,  uning suti  to 'sa td an   kam ayib  ketishi  m um kin.  A gar 

em izikli  onani  q o 'lla b -q u w a tla sh sa ,  o ‘zini  yaxshi  xis  qilishiga 

yordam   berishsa  va  u  ko‘rak  suti  bilan  em izishda  davom   etsa,  sut 

kelishi  yana shakllanib yaxshilanadi.

O ksitosin  refleksini  tushunish  m uhim ,  chunki  u  nim a  uchun 

ona  va  bola  birga  boMishi  kerakligi  va  nim a  uchun  jism o n an  

yaqinlikda b o ‘lishi  kerakligini  an g lash g ay o rd am   beradi.

O ksitosin  tu g ‘ruqdan  keyin  bachadonning  qisqarishiga  olib 

keladi  v a  qon  ketishini  kam aytirishga  yordam   beradi.  Em ayotgan 

bolaning  ilk  bir  necha  kunida  ona  bachadonining  qisqarishi  jid d iy  

o g 'riq   keltirib chiqarishi  m um kin.

Faol  oksitosin refleksi  belgilari

O nalar  oksitosin  refleksi  faolligini  ko'rsatuvchi  belgilarni 

bilishlari  m um kin:

-  bolani  em izish  vaqtida  va  undan  oldin  k o ‘krakda  sanchiq 

his qilish;

-  ona  bolasi  haqida  o 'v lag an d a  yoki  uning  y ig ‘isini 

eshitganda sut  k o 'k rak d an  oqa  boshlaydi;

- bola em ayotganda,  sut  ikkinchi k o ‘krakdan  oqadi;

-  bola  em ishdan  to ‘xtagan  vaqtda  sut  ko 'k rak d an   otilib  chiqa 

boshlaydi;

- bolaning sekin va chuqur em ishi va yutinishi  sutning  bola

o g 'z ig a

oqayotganini  ko'rsatadi;

-  bachadonda o g ‘riq yoki  bachadondan qon  kelishi;

-  em izish vaqtida  chanqoqlik.

Y uqorida  keltirilgan  belgilardan  bir  yoki  bir  nechtasining 

borligi  refleks  ishlayotganidan  dalolat  beradi.  Bu  belgilar  b o 'lm a sa  

xam ,  bu reflex  m avjud  b o ia d i, y a ’ni  belgilarning y o ‘qligi  refleksning 

faolligini  belgilam aydi.  B elgilar  aniq  b o ‘lm asligi  v a   ona  ulam i 

sezm asligi  m um kin.

20

Oksitosinningpsixologik ta ’siri

O ksitosin  m uhim   psixologik  ta ’sirga  ham  ega,  hayvonlarda 

o ‘tkazilgan  tekshiruvlarda  uni  onalik  instinktiga  ta ’sir  qilishi 

aniqlangan.

O dam larda  oksitosin  xotirjam lik  u yg'otadi 

va  stressni 

kam aytiradi.  U  ona  va  bola  o ‘rtasidagi  yaqinlik  va  m ehr  tu y g ‘usini 

kuchaytirishi,  shuningdek  bu  tu y g 'u n in g   rivojlanishiga  yordam  

berishi  um kin.  Y oqim li  tarzda  ona  va  bola  tanalarining  o ‘zaro 

teginishi  oksitosin,  u  bilan  birga  prolaktin  ajralib  chiqishini 

kuchaytiradi,  bu  esa  tu g 'ru q d an   keyin  ona  va  bola  o'rtasidagi 

jism o n iy   yaqinlikni  rivojlantiradi,  k o ‘krak  suti  bilan  em izib  boqish 

ja ray o n id a ham  m a'n av iy  yaqinlikni  ushlab turishga yordam   beradi.