Ovqatlantirish

T eskari  aloqa  tipidagi  laktasiya  ingibitori

Sutning  ishlab  chiqarilishi  k o 'k rak d a  teskari  aloqa  tipidagi 

laktasiya  ingibitori,  y a ’ni  TLI  (polipeptid)  deb  nom lanuvchi,  k o ‘krak 

sutida m avjud  b o ‘lgan  m odda tom onidan  nazorat qilinadi.  B a’zida  bir 

k o 'k ra k d a   su t  kelishi  saqlangan  holda  ikkinchi  k o 'k rak d a  sut 

bo 'lm aslig i,  m asalan:  bola  bir  k o ’krakni  em ayotganida.  ikkinchisida 

sut 

kelm ay 

qoladi. 

Buning 

sababi 

shundaki, 

su t 

ishlab 

chiqarilishining  m ahalliy  nazorati  xar  bir  k o 'k rak d a  m ustaqil  am alga 

oshiriladi.  A gar  em izish jaray o n id a  ikkinchi  k o'krakda  y ig 'ilg an   sut 

bolaga berilm asa,  ingibitor  k o 'k rak n in g   haddan  tashqari  to 'lib   ketishi 

orqali  hosil  b o 'ladigan  salbiy  t a ’sirdan  saqlash  m aqsadida  sut  ajralib 

chiqishini  to 'x ta tib   q o 'y ad i.  A gar  k o 'k ra k   suti  bolaga  berilsa, 

ingibitor  ham  olib  tashlanadi  va sut  ajralib  chiqarilishi  tiklanadi.  A gar 

bola  em a olm asa,  sutni  so g 'ib   olish orqali  olib tashlash m um kin.

TLI  bolaning  qancha  sut  em ib  olishiga,  bolaga  qancha  sut 

kerakligiga  qarab  ishlab  chiqarilayotgan  sut  m iqdorini  tartibga  solish 

im konini  beradi.  Bu  m exanizm   ayniqsa  laktasiya  o 'm atilg an d an  

s o 'n g   doim iy  tartibga  solinib  turish  uchun  muhim.  Bu  bosqichda  sut 

m iqdorini  nazorat  qilm asdan  ishlab  chiqarish  im koni  bo 'lish i  uchun 

prolaktin kerak b o 'lad i.

Bola  reflekslari

K o 'k rak   suti  bilan  em izib  boqish  m unosib  b o 'lishida  bola 

reflekslari  m uhim   o 'rin n i  tutadi.  A sosiy  reflekslar  -  uzoq,  so 'ris h   va 

yutinish  reflekslaridir.  B olaning  lablari  yoki  lunjiga  biron  narsa 

teginsa,  u buning sababini  qidirib yuzini  shu tarafga  buradi  va og'zini

21

ochib,  lilini  ona  bolaning  butun  badanidan  lutib  turishi  kerak.  Bola 

to ‘shakka  yotqizilgan  holatda,  yostiq  bilan  ushlab  turgan  yoki 

onaning  tizzasida,  yo  q o iid a   b o ‘lishi  m um kin.  Ona  bolani  faqat 

boshi,  yelkasi  yoki  tananing  quyi  qism idan  tutib  turm asligi  kerak,  bu 

bolani  k o 'k rak d an   uzoqlashtiradi,  buning  natijasida  esa  uning 

k o 'k rak k a  yetishib,  areola ostini  to ‘liq  til  bilan  em ishi  qiyinlashadi.

Bu  qoidalarga  amal  qilish  chaqaloq  hayotining  ilk  ikki  oyida 

ayniqsa m uhim dir.

K o‘krak  suti  bilan  cm izishning oralig‘i  davom iyligi

Olti  oy  davom ida  chaqaloqni  istisnosiz  k o ‘krak  suti  bilan 

em izib  boqishda  yetarli  m iqdorda  sut  ishlab  chiqarilishi  va  ajratilishi 

uchun  bola  kunduzi  ham,  kechasi  ham  talabiga  binoan  istagan  vaqt 

o ralig ‘ida  va  davom iylikda  em ishi  kerak.  Bu  istakka  qarab  em izish, 

cheklanm agan  em izish yoki  bola  belgilaydigan em izish  deyiladi.

B ola turli  vaqt  o ralig ‘ida  emadi  va  har  em ganda  turli  hajm da 

sut  iste ’mol  qiladi.  Bola  bir sutka  davom ida  em adigan  sut  hajm i  ona- 

bola  ju ftlig ig a  b o g ‘liq  b o ‘lib,  440-1220  ml  o ralig ‘ini,  hayotining 

dastlabki  6  oyi  davom ida  esa  kuniga  o ‘rtacha  800  mini  tashkil  etadi. 

Ishtahasiga  m os  ravishda  talab  qilishiga  qarab  em iziladigan 

chaqaloqlar  yaxshi  o ‘sishi  uchun  lozim   b o 'lg a n   barcha  ozuqa 

m oddalarini  qabul  qiladi.  Bunday  chaqaloqlar  kukrakni  bushatib 

quym ay,  onadagi  sutning  63-72  foizini  s o ‘rib  oladi.  Sutning 

ortiqchasini  bola  em ishdan  to 'x tag an d a   k o ‘krakning  b o 's h lig ‘iga 

em as,  balki  bolaning to ‘qligiga  qarab s o g 'ib  tashlash m um kin.

Bolaga 

k o ‘krak  to ‘g 'ri 

tutilishi 

sharti 

bilan 

em izish 

davom iyligi  v a  o ra lig ‘ini  cheklam aslik  kerak.  K o ‘krak  uchining 

shikastlanishi  bolani  uzoq  em ishidan  em as,  k o ‘krakni  n o to 'g 'ri 

tutilishidan kelib chiqadi.

Q orni  ochgan  bolaning  yigM ashidan  avvalgi  ilk  belgilari: 

bezovtalik  o g ‘zi  bilan  k o ‘krak  qidirishi  yoki  barm oqlarini  so'rishi. 

O na  bolaning  q om i  ochishi  va  em ishga  tayyorligi  to^g'risidagi 

belgilarga  aqtida  jav o b   berishni  o ‘rganishi  m uhim .  Bola  k o 'k rak n i 

o ‘z-o ‘zidan  q o ‘yib  yubonnag u n ch a  em ishda  davom   etish  im koniga 

ega  bo'lishi  kerak.  Q isqa  dam  olgandan  so ‘ng  bolaga  k o 'k rak n in g  

ikkinchi  tarafini  tutish  m um kin,  bola o ‘z xoxishiga  qarab yana em ishi 

yoki  em ishdan to ‘xtashi  m um kin.

A g ar  bola  ju d a   uzoq  m uddat  em sa  (har  em izganda  yarim

22

soatdan  k o 'p )  yoki  ju d a   tez-tez  em ishni  istasa  (har  yarim   yoki  bir 

soatda)  k o 'k ra k   to 'g 'r i  tutilayotganini  tekshirib  k o 'rish   va,  lozim 

b o 'lsa ,  to 'g 'rila s h   kerak  b o 'lad i.  H addan  tashqari  uzoq  va  tez-tez 

em ish  bolaning  n o to 'g 'ri  em ayotgani  belgisi  b o 'lish i  mumkin. 

B uning  sababi  odatda  k o'krakka  n o to 'g 'ri  tutishdan  bo'ladi, 

shuningdek  k o 'k rak   uchlarining yallig'lanishiga  olib  kelishi  mumkin. 

A gar  k o 'k rak k a  to 'g 'r i  tutilsa,  bolaga  yaxshi  sut  kela  boshlaydi  va 

em izish  davom iyligi  va  takrorlanishi  kam ayishi  m um kin.  Ayni 

paytda  k o 'k ra k   uchlari  yallig*Ianishi  xavtl  ham  kam ayadi.

Q o'shim cha  ovqat  berish  nima?

6 oydan  boshlab qo'shimcha ovqat berish

6 

oydan 

boshlab 

chaqaloqning 

energiya 

v a 

ozuqa 

m oddalariga  bo 'lg an   ehtiyoji  ona  suti  bilan  ta ’m inlanadigan 

m oddalardan  yuqori  b o 'la   boshlaydi  va  yetishm ayotgan  energiya  va 

ozuqa  m oddalari  o 'm in i  to 'ld irish   uchun  qo'shim cha  ovqat  berish 

zarurati  tu g 'ilad i.  A gar bu yoshda q o 'sh im ch a ovqat  berilm asa yoki  u 

n o to 'g 'ri  berila  boshlansa,  bu  chaqaloqning  o'sishi  va  rivojlanishiga 

salbiy  ta ’sir  ko'rsatishi  m um kin.  K o 'p lab   m am lakatlarda  q o'shim cha 

ovqat  berish  davri  6-23  oylam i  tashkil  etadi  -  bu  davr  bolani 

o 'sish d an   to 'x tag an ,  m ikronutriyentlam ing  yetishm ovchiligi  mavjud 

b o 'lg an   va infeksion  kasalliklar  paydo  bo 'lish i k o 'p ay g an  davrdir.

Q o 'sh im c h a  ovqat  berish  boshlagandan  s o 'n g   ham   ko'krak 

suti 

bilan 

em izib 

boqish 

chaqaloq 

va  bola 

uchun 

ozuqa 

m oddalarining  m uhim   m anbai  b o 'lib   qolaveradi.  U  bir  yoshgacha 

bulgan  bolaga  zarur  b o 'lg a n   energiyani  taxm inan  yarm ini,  ikkinchi 

yildagi  bolaga  zarur  b o 'lg an   energiyani  uchdan  bir  qism ini  yetkazib 

beradi.  K o 'k rak   suti  bilan  em izib  boqish  q o 'sh im ch a  ovqatga 

nisbatan  yuqori  sifatli  ozuqa  m oddalarini  yetkazib  turishda  davom 

etadi  va xim oya om illarini  m ustahkam laydi.  Shu tufayli  ham ,  k o'krak 

suti  bilan  em izib  boqish  q o 'sh im ch a  ovqat  berish  bilan  birga  2  yosh 

va  undan  k o 'p   m uddatgacha  davom   ettirilishi  tavsiya  etiladi. 

Q o 'sh im ch a   ovqat  bolaning  energiya  va  ozuqa  m oddalariga  b o 'lg an  

ehtiyojini  qoplash  m aqsadida  oziqlanish  xususiyatlari  b o 'y ich a 

m unosib  b o 'lib , 

xavfsiz  bo 'lish i 

va 

to 'g 'ri 

tarzda  berilishi 

kerak.Shunga  qaram ay,  q o 'sh im ch a   ovqat  berish  m ahsulotini  o 'ta  

suyultirilishi, 

chaqaloqni 

tez-tez 

va 

yetarli 

m iqdorda 

ovqatlantirm aslik,  past  sifatli  m ahsulot  berish  kabi  m uam m olar  tez-

23

tez  uchrab  turadi.  O vqatning  o ‘zi  kabi  uni  berish  usuli  xam 

q o ‘shim cha  ovqatlantirish  jaray o n ig a  ta ’sir  kiladi,  shu  sababli  ham 

onalar  va  ham  bolani  boquvchilar  q o ‘shim cha  ovqatni  to ‘g ‘ri  berish 

b o ‘yicha q o 'llab-quvvatlashga va  to 'g 'r i  m aslaxatlarga m uhtojdirlar.

Q o ‘shim cha  ovqat  berish  -  em izikli  bolalarga  k o ‘krak  sutiga 

q o ‘shim cha  ravishda  ozuqa  va  suyuqliklar  berishdir.  Q o'shim cha 

ovqatni  quyidagi  toifalarga boMish  m umkin:

•  o ‘tish  davri  ovqati  -  em izikli  bolaning  alohida  ozuqa  va 

fiziologik 

extiyojlarini 

qondirishga 

m axsus 

m oslashtirilgan 

m ahsulotlar;

•  oila  dasturxonidan  ovqat  yoki  uy  ovqati  -  erta  yoshdagi 

bolalarga  beriladigan,  oilaning  boshqa  a ’zolari  ham  iste ’mol 

qiladigan  m ahsulotlardir.

M a ’lumki  istisnosiz  k o ‘krak  suti  bilan  em izib  boqish  bola 

hayotining  ilk  6  oyi  davom ida  tavsiya  qilinadi,  bola  xayotining 

s o ‘nggi  davri  o ‘tish  davri  xisoblanib,  em izikli  bolalar 

bosqichma- 

bosqich

  q o 'sh im ch a  ovqat  bilan  oziqlantirilib  oila  dasturxonidan 

yeyishga  o ‘tkazilib  boriladi,  to  bunday  ovqat  k o ‘krak  suti  o ‘rnini 

to ‘la  egallam aguncha,  bolani  k o ‘nikib  borishi  ta ’m inlanadi.  B olalar 

oila  dasturxonidagi  m ahsulotlam i  iste'm o l  qilishga  bir  yoshga  kelib 

jism o n an   tayyor  buladilar,  shundan  so ‘ng  em izikli  bolaning  alohida 

extiyojlarini  qondirish  uchun  bu  ovqatni  alohida  toifalashtirishga 

zarurat  b o ‘lmaydi.

0 ‘tish  davri  ovqatini  bera  boshlash  davri  bola  rivojlanishida 

nozik  davr  hisoblanadi.  B olaning  rasioni  ju d a   jid d iy   o ‘zgaradi  -  bu 

asosiy  energiya  m anbai  y o g ‘  b o ‘lgan  yagona  m axsulotdan  (ona suti) 

o zuqa  extiyojlarini  qondirish  uchun  lozim  b o ‘lgan  turli-tum an 

m ahsulotlarga  o 'tish d ir.  Bu  o 'tis h   nafaqat  ozuqa  m ahsulotlariga 

extiyojlarning  ortishi  va  o 'zg arish i,  balki  bolaning  tez  o ‘sishi, 

fiziologik yetilishi  va rivojlanishi  bilan ham  b o g ‘liqdir.

B unday  o 'ta  

m uxim   davrda 

bolani 

ovkatlantirishning 

n o to ‘g ‘ri  tam oyillari  va  usullari  jism o n iy   rivojlanishda  buzilishlar 

(oriklab  kctish  va  o ‘sishdan  to ‘xtash)  va  ozuqa  m oddalari,  ayniqsa 

tem im in g   yetishm asligi  xavfini  oshirishi,  xam da  salom atlik  va  aqliy 

rivojlanish  uchun  uzoq  m uddatli  salbiy  oqibatlarga  olib  kelishi 

m um kin. 

Shuning  uchun  harajatlar  nuqtai  nazaridan  tibbiyot 

xodim lari  am alga  oshirishi  va  q o ila b -   q u w a tlash lari  m um kin

b o ‘lgan  eng  sam arali  choralar  qatoriga  alim entar  ovqat  berish  va 

em izikli  bolalarni  ovqatlantirish  tam oyil  va  usullarini  yaxshilash 

ishlarini  kiritish  m umkin.

Q o'shim cha  ovqatning  bola  fiziologik  rivojlanishi 

va yetilishiga  ta ’siri

«Q uyuq»  ovqatni  iste’mol  qilish  m oslashuvi  asab-m ushak, 

hazm  qilish,  buyrak va  him oya tizim larining yetilishini  talab qiladi.

Asab-mushak boshqaruvi

A sab-m ushak  boshqaruvining  yetilishi  «quyuq»  ovqat  berish 

m uddatiga  va  em izikli  bolaning  uni  iste’mol  qila  olishiga  ta ’sir 

k o 'rsatad i.  R ivojlanishning turli  bosqichlarida  kuzatiladigan  ko'p g in a 

oziqlantirish  bilan  b o g 'liq   reflekslari  turli  xil  ovqat  berishni  yo 

osonlashtiradi,  yo  qiyinlashtiradi.  M asalan,  bola  tu g 'ilg an   vaqtdan 

k o 'k rak   suti  bilan  em izish,  ham   ko 'k rak n i  topish  refleksi,  ham   so 'rish  

va  yulinish  reflekslari  tufayli  osonlashadi,  lekin  quyuq  ovqat 

berilishiga esa qayt qilish  refleksi  xalal  beradi.

T o 'rt  oygacha  bo 'lg an   em izikli  bolalarda  o g 'iz d a   luqum 

yasash,  uni  tom oqqa  yuborish  va  yutish  uchun  asab-m ushak 

boshqaruvi  shakllanm agan  b o 'lad i.  Bosh  harakatlarini  boshqarish  va 

um urtqa  tayanchi  xali  rivojlanm agan  bo 'lad i,  shuning  uchun 

chaqaloqlarga  yarim -quyuq  ovqatni  shim ish  va  yutish  uchun  o 'z  

gavdasini  m ahkam   ushlab  turish  qiyin  bo'ladi.  Taxm inan  5  oyga 

kelib  bolalar  narsalam i  o g 'z ig a   sola  boshlaydi  va  bu  paytda 

«chaynash  refleksi»  rivojlanishi  tish  bo 'lish -b o 'lm aslig id an   qatiy 

nazar,  b a ’zi  qattiq  m ahsulotlarni  iste’mol  qilish  im konini  beradi. 

T axm inan  8  oyga  yetganda  bolalarning  ko'pchiligi  m ustaqil  o 'tira  

oladi,  ilk  tishlar  paydo  bo'ladi  va  til  nisbatan  quyuq  b o 'lg an   ovqat 

luqm a  yutish  uchun  yetarli  darajada  egiluvchan  bo 'lad i.  Bundan 

keyin 

ko'p

 o 'tm ay ,  bolalarda  m ustaqil  ovqatlanish,  idishni  ikki  q o 'ld a  

tutgan  holda  suv  ichishning  ilk  ko'nikm alari  paydo  b o 'lad i  va  ular 

oila  dasturxonidagi  ovqatni  tanovul  qilishi  mum kin  bo'ladi.

Q o'shim cha ovqat  berish  m uddatlari

o 'tis h   davri  ovqatini  bera  boshlashning  optim al  yoshini  turli 

m uddatlam ing  afzallik  va  kam chiliklarini  taqqoslash  orqali  aniqlash 

m um kin.

B ola  o 'sishini 

q o 'lla b   q u w a tla sh  

va  yetishm ovchilik

25

holatlarini  oldini  olishni  ushlab  turish  uchun,  qay  darajada  k o 'k rak  

suti  energiya  va  ozuqa  m oddalarini  yetarli  m iqdori  bilan  ta ’m inlay 

olishini,  shu  bilan  birga  zaharlangan  ozuqa  m oddalari  va  «begona» 

oqsillar 

iste’m olidan 

kelib  chiqadigan 

infeksion  va 

allergik 

kasalliklar  bilan  kasallanish  xavfi  qandayligini  baxolash  kerak. 

E ’tiborga  olish  kerak  b o ‘lgan  q o 'sh im ch a  muhim  jih atla rg a  - 

bolaning  fiziologik  rivojlanishi  va  yetukligi,  ovqat  iste’mol  qilishga 

tayyorligini  k o ‘rsatuvchi  turli  rivojlanish  ko'rsatkichlari,  shu  bilan 

birga  -  ona  iste’mol  qilgan  ovqatining  tarkibi,  bolani  em izishi 

kam ayishining  ona  fertilligiga  ta ’siri  va  bolani  parvarishlash 

im koniyati  m avjudligi  kabi  ona  bilan  bog‘liq  om illar,  yana  esa  erta 

yoshdagi  bolalarni  parvarishlashning tam oyil  v a u su llari  kiradi.

Q o ‘shim cha 

ovqatni 

m uddatidan 

ancha 

avval 

bera 

boshlashning o ‘ziga xos kam chiliklari  m avjud,  y a ’ni:

•  k o ‘krak  suti  q o ‘shim cha  ovqat  tom onidan  surib  chikarilishi 

m um kin,  bu  k o 'k ra k   suti  ishlab  chiqarilishning  kam ayishiga, 

dem akki  bolaning  yetarli  m iqdorda  energiya  va  ozuqa  m oddalarini 

olm asligiga olib keladi;

•  em izikli  bolalar  oziq-ovqat  m axsulotlari  va  suyuqliklarda 

uchrashi  m um kin  b o 'lg an   kasallik  kcltirib  chiqaruvchi  m ikroblam i 

iste’mol  qilishi  m um kin,  bu  dispeptik  kasalliklar  xavfini  oshiradi, 

uning natijasida  esa  oziqlanishning yetishm ovchiligi  yuzaga  keladi;

•  ichakning  yetilm aganligi  sababli  dispeptik  kasalliklar  va 

allcrgiya  xavfi  kuchayadi  va  buning  natijasida  oziqlanishning 

yctishm ovchiligi  yuzaga keladi;

•  em ishning  kam ayishi  ovulyasion  m uddatni tezroq 

qiskartirgani  tufayli  onalarda fertillik nisbatan tezrok kayta  tiklanadi.

Q o ‘shim cha  ovqatni  m uddatidan  ancha kech  bera  boshlagan 

takdirda ham  m uam m olar kelib chiqadi, y a ’ni:

•  birgina  k o ‘krak  sutidan  beriladigan  energiya  va  ozuqa 

m oddalarining yetishm asligi  o ‘sislining to 'x tash ig a  va oziqlanishning 

yetishm ovchiligiga olib  kelishi  m um kin;

•  k o ‘krak 

sutining 

bola 

ehtiyojlarini 

qondira 

olm asligi 

natijasida  m ikronutriyentlar,  ayniqsa  teniir  va  ruxning  yetishm asligi 

kelib  chiqishi  m um kin;

•  chaynash,  ovqatning  yangi  ta ’mi  va  tuzilishini  ijobiy  qabul 

qilish 

kabi 

harakat 

ko'nikm alari 

to 'liq  

rivojlanm asligi 

yoki

26

rivojlanishdan  orqada  qolishi  m umkin.

Shuning  uchun  q o 'sh im ch a  ovqatni  o ‘z  vaktida,  bola 

rivojlanishining  tegishli  bosqichlarida  bera  boshlash  m aqsadga 

m uvofiq  bo'ladi. 

Qo'shimcha  ovkatlanlirish  uchun  esa  -  bolaning 

to'liq 6 oylikdavri optimal muddal bo ‘lib hisoblanadi.

Q o ‘shim cha  ovqat  m ahsulotlari  tarkibi

Q o 'sh im ch a   ovqat  uchun  m ahsulotlam i  tanlashda,  k o ’krak 

suti  va  cnergiyaga  b o ’lgan  ehtiyojni  qondiradigan  turli  hajmdagi 

energetik  zichlikka  ega  q o ’shim cha  ozuqani  ovqatlanish  o ralig ‘iga 

ta ’sirini  hisobga  olinadi,  bunda  oshqozon  hajmi  kichikligidan  kelib 

chiqqan  holda  ozuqa  m iqdori  bchegaralanganligini  ham  inobatga 

olish tavsiya qilinadi.

A sosiy  ovqat  -  em izikli  bola  iste’moli  uchun  ju d a   quyuq 

bo 'lm aslig in i,  energiya  va  ozuqa  m oddalari  zichligi  kam aym asligi 

uchun ju d a   suyuq  ham  b o 'lm asligini,  shu  bilan  birga  ozuqa  tarkibida 

(ta ’m,  x u sh b o ’y  ifor)  va  am alda  hazm   qilinadigan  har  b ir  ozuqa 

m oddasini  (biologik  m oslik  va  ozuqaviy  zichligi)  ozuqa  m iqdoriga 

ta ’sir qiluvchi  boshqa om illarini  ham  inobatga olish  kerak.

Q o ’shim cha 

ovqatlantirish 

taom i 

energiya, 

oqsil 

va 

m ikronutriyentlarga  boy  b o ’lishi,  shu  bilan  birga  yengil  hazm   qilish 

im konini  beruvchi  konsistensiyaga ega b o ’lishi  kerak.

0 ‘sayotgan  bolalarning  energiya  va  ozuqa  m oddalariga 

ehtiyojini  qondirish  uchun,  yuqori  ozuqaviylik  quvvatiga  ega  k o ’p 

turdagi  m ahsulotlar  turini  berish  kerak.  O vqatning  turli  tum an 

b o ’lishi  ishtahani  yaxshilaydi.

Bolaning  o ‘tish  davri  ovqatini  tanovul  qilishiga  ta ’m,  hid, 

tashqi  k o ’rinishi  va  tuzilishi  kabi  organoleptik  xususiyatlar  ta ’sir 

qilishi  m um kin.  B olalar  bir  xil  ratsiondan  k o ‘ra  turli-tum an  b o ‘lgan 

rasionda  k o ’proq  ovqat  iste’mol  qiladi.  Q o ’shim cha  ovqat  berish 

vaqtida  bolalarga  yangi  m ahsulotlam i  tatib  ko’rish  im konini  bir 

necha  m arotaba  berilishi  kerak,  bu  ovqatni  ijobiy  qabul  qilishi  uchun 

kam ida  8-10  m arta  tatib  k o ’rishi  kerak,  bolaning  u  yoki  bu  taom ni 

ijobiy  qabul  qilish  darajasi  uni  12-15  m arta  qabul  qilgandan  keyin 

ortishi  kuzatilgan.  O tag’onalarga  bolaning  taom   yeyishni  rad  etishi 

normal  holat  ekanligini  tushuntirib,  ularni tinchlantirish  kerak.

27

Q o ‘shim cha ovqat  berishning asosiy  tam oyillari

B ola  6  oyga  to 'lg an d a n   keyin  ozuqaviy  yehtiyojlarini 

istisnosiz  k o 'k ra k   suti  qoplash  qiyin,  chunki  uning  ja d a l  suratlarda 

o ‘sishi  oqsil  va  energiyaga,  vitam in  va  m inerallarga  bo 'lg an  

ehtiyojini  oshiradi.  Shunday  qilib  6  oydan  qiu9shim cha  ovqat  bera 

boshlashni  tavsiya  qilinadigan  eng  maqul  yoshdir.  Emizikli  bolalarga 

q o 'sh im ch a   ovqat  bera  boshlash tam oyillari  k o 'k rak  suti  bilan  em izib 

boqish  b o 'y ich a   m ahalliy  sharoitlarni  hisobga  olgan  holda  tavsiyalar 

ishlab chiqilgan,  ular quyidagilardan  iborat:

-  tu g 'ilg an d an   6  oylikkacha  istisnosiz  k o 'k rak   suti  bilan 

boqing,  6  oydan  (180  kun)  boshlab  em izishni  davom  ettirgan  holda 

q o 'sh im ch a ovqat  berib  boqing.

-  B ola  talabiga  qarab  ikki  yoshgacha  va  undan  keyin  ham   tez- 

tez em izishni  tavsiya ettiring.

-  Ijtim oiy-psixologik  yordam   tam oyillarini  q o 'llag an   holda 

bolaning  m unosabatiga qarab ovqatlantirishni  qo'Ilang.

-  G igiyenaga  rioya qiling va m ahsulotlarni  xavfsiz tayyorlang.

-  6  oydan  boshlab,  bolaga  kichik  m iqdorlarda  ovqat  bera 

boshlang  va  bola  u lg ‘ayib  borishi  bilan,  te g ‘-tez  em izishni  davom 

ettirgan  holda, ovqat  m iqdorini  k o'paytirib  boring.

-  Bola  u lg 'ay ib   borishi  bilan,  uning  talab  va  iinkoniyatiga 

qarab, 

taom  

konsistensiyasi 

va 

turli-tum anliligini 

sekin-asta 

k o 'p ay tirib   boring.

-  Bola  u lg 'a y ib   borgan  sari  q o 'sh im ch a  ovqat  berish  sonini 

k o 'p ay tirib  boring.

-  E htiyojlam i  qoplash  uchun  ozuqaviy  m oddalarga  boy  turli- 

tum an  m ahsulotlar bilan  ovqatlantiring.

-  Z arurat  tu g 'ilg an d a  chaqaloqlarga  vitam inlar  bilan  boyitilgan 

qo 'sh im ch a  ovqat yoki  vitam in-m ineral  qo'shim chalarini  bering.

-  6  oylikdan  katta  bolalar  kasallik  vaqtida  suyuqlik  berislini  va 

em izishni 

k o'paytiring, 

bolani 

o 'z i 

hush 

k o 'rg an  

yum shoq 

m ahsulotlarni  yeyishga  rag'batlantiring.  Kasallikdan  keyin  esa 

k o 'p ro q   odatdagidan  k o 'p ro q   ovqat  yeyishga  rag'batlantiring  va yosh 

guruhiga  mos  keladigan  m e ’yorlarga yaqinlashtiring.

Bir yeshgacha  bulgan  bolalarni  taxm iniy  oziklanish  varakasi:

8 soal

• 

B o ’tqa -  200 gr.

• 

M evali  pyure -  30 gr.

28

• 

Sharbat -  50 ml.

12 soat

•

 

Sabzavotli  shurva kotgan  non bilan -  40 gr.

• 

Sabzavotli  pyure -   150  gr.

• 

B u g ’ li  kotleta -  60 gr.

• 

S h a rb a t- 3 0   ml.

16 chasov

• 

Suzm a -  50 gr.

• 

M evali -  50 gr.

EM IZIK LI  VA  ERTA  Y O SH D A G I  BO LALARNI 

O V Q A T L A N T IR ISH N I  DAV O M LI  Q O ‘LLA B-Q U V V A TLA SH

O nalarni  odatiy  ijtim oiy  m uhitda  q o ‘Hab-quvvatlash

Tibbiyot  xodim lari  onalam ing  k o 'k ra k   suti  bilan  em izib 

boqishlarini  ta ’minlash  uchun  doim   ham   im koniyatga  ega  em as. 

O nalar  uyda  tu g ‘ishi  m um kin  yoki  ular  tu g ‘uruqhonani  bir  kunning 

ichidayok  tark  etishlari  m um kin.  K o 'k ra k   suti  bilan  em izib  bokish 

bilan  b o g ‘lik  m uam m olar  ilk  hafitalarda  .va  keyinchalik  q o 'sh im ch a 

ovqat  berila  boshlaganda  yuzaga  kelishi  m um kin.  Chaqaloq  va  yosh 

bolalarning  asallinishini  k o 'p in ch a  ovqatlanish  yaxshi  em asligi  bilan 

boshlanadi.  O ilalar  va  tanish-bilishlar  odatda  bolalarni  ovqatlantirish 

b o 'y ic h a   onalarga  asosiy  m aslahat  m anbai  b o ‘ladi,  lekin  bu 

m aslahatlar b a ’zan n o to ‘g ‘ri  b o 'lish i  ham  m um kin.

O nalar  istisnosiz  k o 'k ra k   suti  bilan  em izib  boqishni  uzoq 

davom   ettirishi  uchun,  k o 'k ra k   suti  bilan  em izib  boqishning  imkoni 

b o 'lm a g an   taqdirda  ovqatlantirishning  bonqa  usullarini  q o 'lla sh   va 

bola  6  oylik  b o 'lg an d a  tegishli  q o 'sh im ch a  ovqat  bera  boshlash 

b o 'y ic h a   doim iy  q o 'llab -  q u w a tlo v g a   m uhtojdirlar.  A gar  bola 

kasallikka  chalinsa,  ona  bolani  ovqatlantirishni  davom   ettirishi 

b o 'y ich a  tibbiy  xodim ning  m alakali  yoram i  kerak  bo 'lad i.  Bu 

yordam   aloxida  o'kitilgan  xodim lar  tom onidan  birlam chi  tibbiy 

m uassasa  yoki  shifoxonaning  pediatriya  bo'lim i  kabi  ona  uchun 

odatiy  b o 'lg a n   ijtim oiy  m uxit va  sharoitda ko'rsatilishi  m um kin.  Ona 

va  bola  bilan  m uloqotda  b o 'lg a n   har  qanday  sog'liqni  saqlash  tizimi 

vakili,  u  xam shira  yoki  shifokor  b o 'lsin ,  k o 'k ra k   suti  bilan  em izib 

boqishni  q o 'lla b  quvatlash  im konini  q o 'ld a n  boy  berm asligi  kerak.

29

O naga  yordam   k o 'rsatish   vaqtida  ular  shuningdek  oilaning 

boshqa  a ’zolari  biian  xam  suxbatlashishlari,  ulam ing  fikrlarini 

xurm at  qilishlari  va  optim al  ovqatlantirish  b o ‘yicha  tavsiyalarni 

tushunishga yordam   berishlari  kerak.