O’yin maktab yoshdagi bolalarning etakchi faoliyati mundarija: kirish I. Bob. O’yin maktab yoshdagi bolalarning etakchi faoliyati

2.2. Bola tarbiyasida o’yinchokning ahamiyati
Oilaviy tarbiya tushunchasi va roli Oila tarbiyasi - oilaning yoshi katta a'zolari tomonidan amalga oshiriladigan bolani tarbiyalash bo'yicha ko'p yoki kamroq ongli harakatlar, bu oilaning yosh a'zolarining bola qanday bo'lishi va bo'lishi kerakligi haqidagi eski g'oyalariga mos kelishini ta'minlashga qaratilgan. Shaxsiy resurslar, bir tomondan, oilaning tarkibi bilan, ikkinchi tomondan, keksa oila a'zolarining sog'lig'i, xarakteri, ta'lim darajasi va turi, shaxsiy sevimli mashg'ulotlari, didlari, qadr-qimmati kabi xususiyatlari bilan belgilanadi. yo'nalishlar, ijtimoiy munosabatlar, da'volar darajasi va boshqalar. Intim-hissiy soha va qarindoshlik munosabatlari sohasi bilan bog'liq hamma narsa faqat oddiy - iliq va do'stona oilada to'liq shakllanadi. Bu erda "o'choqda" inson birinchi marta yaqinlariga mehr va g'amxo'rlik nima ekanligini bilib oladi. Bu yerda u mehr va fidoyilik narxini o'rganadi. Bu erda siz sevishni va empatiya qilishni o'rganasiz. Bu erda nikoh, ayol, onalikni hurmat qilish boshlanadi. Albatta, hatto bolalar bog'chasida ham chaqaloq xursandchilik bilan qo'llarini enagaga uzatadi va bolalar bog'chasida u o'qituvchiga yopishadi va uning og'ziga qaraydi va maktabda u o'qituvchiga bog'lanib qoladi. Ammo bu erda har doim ko'p bolalar uchun bitta kattalar bor va har bir kishi oladigan e'tibor va mehr miqdori, albatta, unchalik katta emas. Bundan tashqari, har qanday bolalar muassasasida bolalar kattalar bilan, ta'bir joiz bo'lsa, pedagogika sohasida muloqot qilishadi - axir, kattalar bolalarga ta'lim berish va tarbiyalash uchun maxsus mavjud. Oilada bola uni yaxshi ko'radigan, unga ko'p vaqt, mehr va iliqlik baxsh etadigan va undan o'zaro mehr-muhabbatni talab qiladigan ikki yoki undan ortiq yaqinlari davrasida yashaydi. Chaqaloq hali gapirishni yoki yurishni o'rganmagan va u allaqachon turli xil his-tuyg'ularni boshdan kechirishga undaydi. Va u ularni boshdan kechirishni boshlaydi. Shu bilan birga, uning otasiga bo'lgan munosabati har doim onasiga nisbatan bir oz farq qiladi, aka-uka yoki opa-singilga bo'lgan munosabat buvisiga nisbatan bir xil emas. U ota-onasi o'rtasidagi munosabatlarga mutlaqo befarq. U qanchalik kichik bo'lmasin, u hamma narsani mukammal his qiladi, ularning kayfiyatini va janjallarini sezgir tarzda sezadi. Ota-onalarning bir-biriga bo'lgan sevgisi bolaga ta'sir qiluvchi asosiy tarbiya omiliga aylanishi mumkin. Oila a'zolarining bir-biriga va bolaga befarq munosabati ko'pincha ikkinchisida hisobsiz qo'rquvni, hushyorlikni, keyin esa shafqatsizlikni keltirib chiqaradi. Shuningdek, uning atrofidagi odamlar nafaqat unga ta'lim berishlari, balki uning yonida, uning ko'z o'ngida, barcha quvonchlari va qayg'ulari bilan yashashlari va u o'ziga nisbatan umuman aytilmagan, lekin ko'p narsalarni ko'rishi va eshitishi juda muhimdir. bolaning ruhiyatiga kuchli ta'sir.. Bunday yorqin va tushunarli shaklda bola sevgi, hamjihatlik, yaqinlik, ishonch, boshqasi uchun nimanidir qurbon qilishga tayyorlik kabi munosabatlarni yana qayerda kuzatishi mumkin?! Bu erda u hammasini ko'radi, bu erda u buni o'rganadi. Hissiy aloqalarning ko'pligi va xilma-xilligi kichik odamning ruhini faol ravishda rivojlantiradi va boyitadi, hayot yo'lida duch kelgan qiyinchiliklar va to'siqlarni munosib tarzda engib o'tishga yordam beradigan shunday fazilatlar va shaxsiy xususiyatlarni shakllantiradi. Demak, oila tarbiyasi kundalik hayot tarbiyasi, har kunning pedagogikasi, bu uzluksiz tajriba, bunyodkorlik, oxiri yo‘q, to‘xtab qolishga, o‘z-o‘zidan qoniqish hosil qilishda qotib qolishga imkon bermaydigan mehnatdir. Oila pedagogikasi kundalik hayotda katta marosimni - shaxsning shakllanishini amalga oshiradi. Oilaviy mehnat, nihoyat, eng murakkab soha - inson ishlab chiqarishidir. Va har qanday ish kabi, oilaviy ta'limning ham o'z maqsad va vazifalari bor. 2. Oilada tarbiyaning maqsad va vazifalari Oiladagi tarbiyaning maqsadlari ko'lami, mazmuni va xarakteriga ko'ra juda xilma-xil bo'lishi mumkin. Shunday qilib, oilaviy tarbiya maqsadlari doirasiga yoshlarga gigienik ko'nikmalarni, kundalik ko'nikmalarni, muloqot madaniyatini, jismoniy, intellektual, ifodali, shaxsiy rivojlanishni singdirish kiradi; individual qobiliyatlarni rivojlantirish; muayyan kasb yoki faoliyat sohasiga tayyorgarlik. Aql-idrok va ijodiy qobiliyatlarni, bilim kuchlarini va birlamchi mehnat tajribasini rivojlantirish, axloqiy va estetik shakllanishi, hissiy madaniyati va bolalarning jismoniy salomatligi - bularning barchasi oilaga, ota-onalarga bog'liq va bularning barchasi oilaviy tarbiyaning vazifasidir. Ta'lim - bu ota-onalar va bolalar o'rtasidagi o'zaro ta'sir jarayoni bo'lib, bu, albatta, har ikki tomonni ham xursand qilishi kerak. Bola hayotining birinchi yilida ota-onalarning asosiy g'amxo'rligi jismoniy rivojlanish uchun normal sharoitlarni yaratish, ovqatlanish va hayotni, normal sanitariya-gigiyena sharoitlarini ta'minlashdir. Bu davrda bola allaqachon o'z ehtiyojlarini e'lon qiladi, yoqimli va yoqimsiz taassurotlarga munosabat bildiradi va o'z xohish-istaklarini o'ziga xos tarzda ifodalaydi. Kattalarning vazifasi ehtiyojlar va injiqliklarni farqlashni o'rganishdir, chunki bolaning ehtiyojlari qondirilishi va injiqliklarni bostirish kerak. Shunday qilib, oiladagi bola o'zining birinchi axloqiy saboqlarini oladi, ularsiz u axloqiy odatlar va tushunchalar tizimini rivojlantira olmaydi. Hayotning ikkinchi yilida bola yurishni boshlaydi, hamma narsani o'z qo'llari bilan tegizishga, erishib bo'lmaydigan narsalarni olishga intiladi va harakatchanlik ba'zan unga juda ko'p qayg'u beradi. Bu davrdagi ta'lim bolani har xil faoliyatga oqilona kiritishga asoslangan bo'lishi kerak, u hamma narsani ko'rsatishi, tushuntirishi, kuzatishga o'rgatishi, u bilan o'ynashi, savollarni aytib berishi va javob berishi kerak. Ammo, agar uning harakatlari ruxsat etilgan chegaradan tashqariga chiqsa, bolani so'zni tushunishga va so'zsiz bo'ysunishga o'rgatish kerak. Maktabgacha yoshdagi bolaning asosiy faoliyati o'yindir. Uch, to'rt yoshli bolalar qurilish va uy o'yinlarini afzal ko'rishadi. Turli binolarni qurish, bola atrofidagi dunyoni o'rganadi. Bola hayotdan o'yinlar uchun vaziyatlarni oladi. Ota-onalarning donoligi bolaga qahramon (bosh qahramon) o'yinda nima qilishi kerakligini sezilmas tarzda o'rgatishdadir. Shunday qilib, ular unga nima yaxshi va nima yomon ekanligini, jamiyatda qanday axloqiy fazilatlar qadrlanishi va hurmat qilinishini, nimalar qoralanishini tushunishga o'rgatadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar va kichik maktab o'quvchilari birinchi axloqiy tajribani oilada oladilar, ular kattalarni hurmat qilishni, ular bilan hisoblashishni, odamlarni yoqimli, quvnoq, mehribon qilishni o'rganadilar. Boladagi axloqiy tamoyillar bolaning intensiv aqliy rivojlanishi asosida va ular bilan bog'liq holda shakllanadi, uning ko'rsatkichi uning harakatlari va nutqidir. Shuning uchun bolalarning so'z boyligini boyitish, ular bilan suhbatda tovushlarni va umuman, so'z va jumlalarni yaxshi talaffuz qilishda namuna ko'rsatish muhimdir. Nutqni rivojlantirish uchun ota-onalar bolalarni tabiat hodisalarini kuzatish, ulardagi o'xshashlik va farqlarni ajratib ko'rsatish, ertak va ertaklarni tinglash va ularning mazmunini etkazish, savollarga javob berish va o'zlarini qiziqtirishga o'rgatishlari kerak. Nutqni rivojlantirish bolaning umumiy madaniyatini yaxshilash ko'rsatkichi, uning aqliy, axloqiy va estetik rivojlanishining shartidir. Maktabgacha yoshdagi bolalar juda harakatchan, ular uzoq vaqt davomida bir narsaga diqqatni jamlay olmaydilar, tezda bir faoliyat turidan ikkinchisiga o'tishadi. Maktab ta'limi boladan konsentratsiya, qat'iyat, mehnatsevarlikni talab qiladi. Shuning uchun maktabgacha yoshda ham bolani bajarilgan vazifalarni puxtalik bilan bajarishga o'rgatish, uni matonat va matonat ko'rsatgan holda, boshlagan ish yoki o'yinni oxirigacha etkazishga o'rgatish muhimdir. Bu fazilatlarni o'yinda va kundalik ishda, shu jumladan bolani binolarni tozalash, bog'da yoki u bilan uy yoki ochiq havoda o'ynashda jamoaviy ishda rivojlantirish kerak. Bola oilada o'sadi, tarbiyaning vazifalari, vositalari va usullari o'zgaradi. Ta'lim dasturida sport, toza havoda ochiq o'yinlar, tananing qattiqlashishi va ertalabki mashqlarni aniq bajarish davom etmoqda. Bolalarning sanitariya-gigiyenik tayyorgarligi, shaxsiy gigiena ko'nikmalari va odatlarini, xulq-atvor madaniyatini rivojlantirish masalalari katta o'rinni egallaydi. O‘g‘il-qizlar o‘rtasida to‘g‘ri munosabatlar – do‘stlik, o‘zaro e’tibor va g‘amxo‘rlik munosabatlari o‘rnatilmoqda. Oila bolaning birinchi muloqot maktabidir. Oilada bola kattalarni hurmat qilishni, keksalar va bemorlarga g'amxo'rlik qilishni, bir-biriga har tomonlama yordam ko'rsatishni o'rganadi. Bolaga yaqin odamlar bilan muloqotda, birgalikdagi uy ishlarida u burch, o'zaro yordam hissini rivojlantiradi. Bolalar kattalar bilan munosabatlarga ayniqsa sezgir, ular axloqiy, qo'pollik, buyruqqa toqat qilmaydilar, ular kattalarning qo'polligi, ishonchsizlik va yolg'on, mayda nazorat va shubhalar, ota-onalarning insofsizligi va nosamimiyligidan qattiq qiynaladi. To'g'ri munosabatlarni rivojlantirishning eng yaxshi vositasi - ota va onaning shaxsiy namunasi, ularning o'zaro hurmati, yordami va g'amxo'rligi, noziklik va mehrning namoyon bo'lishi. Agar bolalar oilada yaxshi munosabatlarni ko'rsalar, kattalar sifatida ular o'zlari ham xuddi shunday go'zal munosabatlarga intiladilar. Bolalikda o'z yaqinlaringizga - ota-onaga, aka-uka va opa-singillarga bo'lgan muhabbat tuyg'usini tarbiyalash juda muhim, shunda bolalar tengdoshlaridan biriga mehr, kichiklarga mehr va mehrni his qiladilar. Mehnat tarbiyasida oila muhim o‘rin tutadi. Bolalar to'g'ridan-to'g'ri kundalik ish bilan shug'ullanadilar, o'zlariga xizmat qilishni o'rganadilar, otasi va onasiga yordam berish uchun mumkin bo'lgan mehnat vazifalarini bajaradilar. Bolalarning mehnat ta’limi maktabgacha ham qanday tashkil etilganligi ularning umumiy mehnat ta’limi bilan bir qatorda o‘qishdagi muvaffaqiyatini ham belgilaydi. Bolalarda mehnatsevarlik kabi muhim shaxsiy xususiyatning mavjudligi ularning axloqiy tarbiyasining yaxshi ko'rsatkichidir. Oilada bolalarni estetik tarbiyalash uchun qulay sharoitlar mavjud. Go'zallik hissi bolada yorqin va chiroyli o'yinchoq, rang-barang dizayndagi kitob, shinam kvartira bilan tanishishdan boshlanadi. Bolaning o'sishi bilan teatr va muzeylarga tashrif buyurishda go'zallik idroki boyib boradi. Estetik tarbiyaning yaxshi vositasi bu o'zining go'zal va betakror ranglari va manzaralari bilan tabiatdir. Butun oila bilan o'rmonga, daryoga, qo'ziqorin va rezavor mevalarga, baliq ovlashga borish uchun ekskursiyalar va sayohatlar bolaning butun hayoti davomida o'tkazadigan o'chmas taassurotlarni qoldiradi. Tabiat bilan muloqot qilganda, bola hayratda qoladi, quvonadi, ko'rgan narsasidan faxrlanadi, qushlarning qo'shig'ini eshitadi - bu vaqtda his-tuyg'ularni tarbiyalash sodir bo'ladi. Go'zallik tuyg'usi, go'zallikka bo'lgan qiziqish go'zallikni saqlash va yaratishga bo'lgan ehtiyojni tarbiyalashga yordam beradi. Kundalik hayot estetikasi katta tarbiyaviy kuchga ega. Bolalar nafaqat uydagi qulaylikdan zavqlanishadi, balki ota-onalari bilan birgalikda uni yaratishni o'rganadilar. Go'zallik tuyg'usini tarbiyalashda to'g'ri va chiroyli kiyinish muhim rol o'ynaydi. Oilada tarbiyaning muvaffaqiyati bolaning o'sishi va har tomonlama rivojlanishi uchun qulay sharoitlar yaratilganda ta'minlanishi mumkin. 3. Oilaviy ta’lim olish shartlari Oilada bolalarni tarbiyalashda muvaffaqiyatga erishishning asosiy shartlari oiladagi normal muhitning mavjudligi, ota-onalarning obro'-e'tibori, kun tartibini to'g'ri tashkil etish, bolani o'z vaqtida kitob va o'qish, mehnat bilan tanishtirishdir. Oddiy oilaviy muhit ota-onaning ota va onaga o‘zaro hurmat, ta’lim, mehnat va ijtimoiy hayotga doimiy e’tibor qaratish, katta-kichik ishlarda yordam va ko‘maklashish, har bir oilaning qadr-qimmatini hurmat qilish asosida ota-onaning o‘z burchi va farzand tarbiyasidagi mas’uliyat hissini anglashi; a'zo, doimiy o'zaro namoyon urish; oilaning barcha a'zolarining teng huquqliligiga, bolalarni oila hayotining iqtisodiy masalalarini hal qilishga, uy-ro'zg'or ishlariga va mumkin bo'lgan ishlarga jalb qilishga asoslangan oila hayoti va hayotini tashkil etish; dam olishni oqilona tashkil etishda: sport va turistik sayohatlarda qatnashish, birgalikda sayr qilish, kitob o'qish, musiqa tinglash, teatr va kinoga tashrif buyurish; o'zaro prinsipial talabchanlik, muomalada mehrli ohang, oilada samimiylik, mehr-muhabbat va quvnoqlik. Oilaviy an’analar, mustahkam poydevor va tamoyillar oilada yuksak axloqiy muhitni yaratishga xizmat qiladi. Har bir uyning o'ziga xos yuzi bor. Kattalar va bolalarning tug'ilgan kuni munosabati bilan ommaviy va oilaviy bayramlar shular jumlasidandir. Bolalar va kattalarning sovg‘a-salomlar tayyorlashi, ularni o‘zgacha ruhiy ko‘tarinkilik bilan taqdim etishi ana shunday tantana, shodlik va shodlik muhitini yaratib, ma’naviy madaniyatni shakllantiradi, oilani jamoa sifatida mustahkamlaydi. Ta'limda muvaffaqiyatga erishishning muhim sharti ota-onalar va katta aka-uka va opa-singillarning obro'sidir. Ota va ona jamiyatning munosib a’zosini tarbiyalash vakolatiga ega bo‘lib, ularning ota-onalik va farzandlar oldidagi obro‘-e’tibori shunga asoslanadi. A.S.Makarenko avtoritetni o'qituvchi va o'quvchilar o'rtasidagi normal munosabatlar sifatida belgilaydi, chunki ular o'z tarbiyachilariga hurmat ko'rsatib, ularga ishonib, ularning xohish-irodasi, talablari va ko'rsatmalariga