O’z betinshe jumisi

A’jiniyaz atindag’i No’kis ma’mleketlik pedagogikaliq

instituti Sirtqi ta’lim
Matematika ha’m informatika 4-A kurs oqiwshisi
Bisenbaev Rashidtin’ Tarmaq texnologiyalari pa’ninen


O’z betinshe jumisi

Tayarlag’an꞉ Bisenbaev R
Qabillag’an꞉ Atadjanov X

2023-jil
TEMA: KOMPYUTERLER ARA BAYLANISLARDI SHO’LKEMLESTIRIW JOLLARI

Jobasi:
1.Kompyuter tarmaqları hám olardıń áhmiyeti.

2.Internet tarmaǵı iri maǵlıwmatlar bazası.

3.Kompyuter tarmaqları hám olarda islew tiykarları.

Tarmaq túsinigi jáne onıń áhmiyeti. Kompyuterler arasında maǵlıwmat almaslaw hám ulıwma máselelerdi birgelikte sheshiw ushın komyuterlerdi bir-biri menen bólew mútajligi payda boladı. Kompyuterlerdi bir-biri menen bólewde eki qıylı usıldan paydalanıladı :

Kabel járdeminde jalg’aw. Bunda kompyuterler bir-biri menen koaksial, oralǵan juplıq kabeli (UTP) yamasa shıyshe talshıqlı kabellar arqalı arnawlı tarmaq plata járdeminde baylanısadı. Sımsız baylanısıw. Bunda kompyuterler bir-biri menen sımsız baylanıs qurallar járdeminde, yaǵnıy radio tolqınlar, infraqızıl nurlar, WiFi hám Bluetooth texnologiyaları járdeminde baylanısadı. Bir-biri menen baylanısqan kompyuterlerdiń bunday kompleksi kompyuter tarmaǵın quraydı.

Tarmaq - kompyuterler, terminallar hám basqa qurılmalardıń maǵlıwmat almaslawdı támiyinleytuǵın baylanıs kanalları menen óz-ara baylanısqan kompleksi. Kompyuterler ara maǵlıwmatlardı almaslawdı támiyinlep beretuǵın bunday tarmaqlar kompyuter tarmaqları dep ataladı.

Kompyuter tarmaqların olardıń geografiyalıq jaylasıwı, masshtabı hám de kólemine qaray bir neshe túrlerge ajıratıw múmkin, mısalı :

Lokal tarmaq - bir kárxana yamasa shólkem degi bir neshe jaqın ımaratlar daǵı kompyuterlerdi óz-ara baylanıstırǵan tarmaq.

Regionlıq tarmaqlar - mámleket, qala, hám wálayatlar dárejesinde kompyuterlerdi hám lokal tarmaqlardı arnawlı baylanıs yamasa telekommunikasiya kanalları arqalı óz-ara baylanıstırǵan tarmaqlar.

Global tarmaqlar - ózine dúnya kompyuterlerin, abonentlerin, lokal hám regionlıq tarmaqların telekommunikasiya (kabelli, sımsız, jasalma joldas ) baylanısları tarmaǵı arqalı baylanıstırǵan iri tarmaq.

Tarmaq arqalı informaciyalardı uzaq aralıqlarǵa uzatıw múmkinshiligi payda boldı. Tarmaq informaciyalardı uzatıw, bólek paydalanılıp atırǵan kompyuterlerdi birgelikte islewin shólkemlestiriw, bir máseleni bir neshe kompyuter járdeminde sheshiw múmkinshiliklerin beredi. Bunnan tısqarı hár bir kompyuterdi málim bir wazıypanı orınlawǵa qánigeliklestiriw hám kompyuterlerdiń resurslarınan (maǵlıwmatları, yadı ) birgelikte paydalanıw, hám de dúnya kompyuterlerin ózinde birlestirgen internet tarmaǵına baylanısıw múmkin.
Tarmaq usınıs etetuǵın xizmetler. Kompyuter tarmaqları informaciyalardı elektr signalları kórinisinde uzatıw hám qabıllawǵa qánigelesken ortalıq. Tarmaqlar qandayda bir maqsetke erisiw ushın qurıladı, yaǵnıy baylanısqan kompyuterler arqalı qandayda bir máseleni sheshiw ushın qánigeliklestirıledi. Tarmaq xızmetlerine tómendegilerdi mısal jol menende keltiriw múmkin:

Fayl server xızmeti. Bunda tarmaqtaǵı barlıq kompyuterler tiykarǵı kompyuterdiń (server) maǵlıwmatlarınan paydalanıw yamasa óz maǵlıwmatların tiykarǵı kompyuter yadına jaylastırıw múmkin;

Print server xızmeti. Bunda tarmaqtaǵı barlıq kompyuterler óz maǵlıwmatların xızmet engizilgen kompyuter basqarıwı arqalı qaǵazǵa baspadan shıǵarıwı múmkin;

Proksi server xızmeti. Bunda tarmaqqa jalǵanǵan barlıq kompyuterler xızmet engizilgen kompyuter basqarıwı arqalı bir waqıtta internet yamasa basqa xızmetlerden paydalanıwı múmkin;

Kompyuter hám paydalanıwshı basqarıwı xızmeti. Bunda tarmaqqa jalǵanǵan barlıq kompyuterlerdiń hám olarda belgilengen paydalanıwshılardıń tarmaqta ózin tutıwı hám de xızmet kórsetiwi belgilenedi hám qadaǵalaw etiledi.
Tarmaq mudamı bir neshe kompyuterlerdi birlestiradi hám olardan hár biri óz informaciyaların uzatıw hám qabıllaw múmkinshiligine iye. Informaciya uzatıw hám qabıllaw kompyuterler ortasında gezek penen ámelge asıriladı. Sol sebepli hár qanday tarmaqta informaciya almasiwin basqarip turıladı. Bul bolsa óz gezeginde kompyuterler ortasındaǵı informaciya dúgisiwi hám aynıwın aldın aladı yamasa jónge salıw etedi.
Kompyuterler tarmaqları islengennen keyin odaǵı barlıq kompyuterlerdiń mánzilleri belgilenedi. Sebebi informaciyalardı tarmaq arqalı bir kompyuterden basqasına uzatıw kompyuter mánzilleri arqalı ámelge asıriladı. Jo'netilip atirg’an informaciyaǵa ápiwayı turmısımızdaǵı xat jıberiw procesi sıyaqlı uzatıwshı hám qabıl etiwshi mánzilleri kórsetiledi hám tarmaqqa uzatıladı. Hár bir kompyuter kelgen informaciya daǵı qabıl etiwshi adresin óziniń adresi menen salıstıradı, eger mánziller uyqas kelse, ol halda informaciyanı qabıl etip aladı hám uzatıwshıni qabıl etip alǵanlıǵı tuwrısında tastıyıq jibeydi. Tap nátiyjede kompyuterler ara informaciya almasiniladi.

Mánzil túsinigi. Kompyuter tarmaqlarında mánzil túsinigi retinde tómendegi pikirlerdi keltiriw múmkin:

Mánzil kompyuter yadınıń bólimlerin, kompyuter kirgiziw-shıǵarıw qurılmaları portın, esaplaw tarmaǵı kompyuterlerin hám de taǵı basqa maǵlıwmat dereklerin yamasa olardı uzatıw ushın belgilengen jaydı anıqlaydı.
Mánzil esaplaw tarmaqlarında uzatılıp atırǵan maǵlıwmatlardı qabıl etiwshi yamasa jiberiwshilerdi anıqlawshı maǵlıwmatlar izbe-izligi.

Informaciya ortalıǵında tezlik túsinigi, birlikleri hám informaciya kanalları sıyımlılıg’ı. Málim waqıt aralıǵinda baylanıs ortalıqları arqalı uzatılatuǵın informaciya kólemi - onıń uzatılıw tezligin belgileydi. Xar qanday háreketleniwshi dene hám element ushın tezlik túsinigi jáne onıń ólshew birlikleri ámeldegi bolǵanı sıyaqlı, informaciyanıń da uzatıw tezligi hám de ólshew birlikleri bar bolıp tabıladı, bular :

Bit/sekund - bir sekundta baylanıs ortalıǵı arqalı uzatılatuǵın bıytlar sanı ;

Kbit/sekund - bir sekundta baylanıs ortalıǵı arqalı uzatılatuǵın mińlaǵan pútinlengen bıytlar sanı ;

Mbit/sekund - bir sekundta baylanıs ortalıǵı arqalı uzatılatuǵın millionlap pútinlengen bıytlar sanı ;

Gbit/sekund - bir sekundta baylanıs ortalıǵı arqalı uzatılatuǵın milliardlap pútinlengen bıytlar sanı.

Informaciya kanallarınıń siyimi olar arqalı málim waqıt aralıǵinda uzatılatuǵın informaciya kólemi menen belgilenedi. Bul óz gezeginde informaciya kanallarınıń ótkeriw uqıplıyatin ańlatadı.

Informaciyalardı qıdırıw sistemaları. Internet tarmaǵındaǵı qıdırıw túsinigi sonı ańlatadi, bunda hár bir paydalanıwshı ózine kerekli bolǵan qandayda bir maǵlıwmat yamasa materialdı arnawlı qıdırıw sistemaları arqalı tabıw múmkinshiligine iye boladı. Internet tarmaǵı paydalanıwshıları qıdırıwdı Internet ortalıǵında jaylasqan veb- saytlar, olardıń adresi hám ishki maǵlıwmatları boyınsha aparıwı múmkin. Bul bolsa paydalanıwshıg’a kerekli bolǵan informaciyanı nátiyjeli qıdırıw hám tez tabıw múmkinshiligin beredi.

Internet tarmaǵı sonday bir ortalıq, ol ózinde túrli kórinistegi hám túrli tiller degi kóplegen informaciyalardı jıynaǵan. Bunda bul informaciyalar ishinen kerekli bolǵan maǵlıwmatlardı izlep tabıw mashqalası payda boladı. Internet tarmaǵında hár bir paydalanıwshı informaciyanı qıdırıw ushın ózbek, orıs, ingliz yamasa basqa tiller degi bir yamasa bir neshe sózden shólkemlesken sorawlardan paydalanadı. Yaǵnıy maǵlıwmatlardı onıń bası yamasa onıń quramında qatnasqan sózler hám gápler boyınsha izlep tabıw múmkin. Bunda paydalanıwshı tárepinen internet qıdırıw sisteması qıdırıw maydanına kerekli maǵlıwmatqa tiyisli sóz yamasa gáp kiritiledi hám qıdırıw sisteması iske túsiriledi. Sonnan keyin qıdırıw sisteması paydalanıwshıg’a ózi tárepinen kiritilgen sóz yamasa gápke uyqas keliwshi maǵlıwmatlardı izlep tabadı hám kompyuter ekranında olardıń dizimin payda etedi hám aqır-aqıbetde dizim degi maǵlıwmatlardı izbe-iz kórip shıǵılıp kerekli bolǵanları kompyuterge saqlap alınadı. Kórip ótilgeni sıyaqlı, hár bir paydalanıwshı internet tarmaǵı arqalı ózine kerekli bolǵan maǵlıwmatlardı onıń teması hám de quramındaǵı sóz yamasa gáp boyınsha izlep tabıwı múmkin, lekin internet tarmaǵında maǵlıwmatlar sonshalıq kóp, aytıp ótilgen usıl nátiyje bermewi múmkin. Bunday jaǵdaylarda internet qıdırıw sistemaları qıdırıwdıń bir qansha qosımsha usılları boyınsha qıdırıwdı usınıs etedi, bular :

maǵlıwmatlardı onıń tili boyınsha qıdırıw ;

maǵlıwmatlardı onıń túri (tekst, súwret, muzıka, video ) boyınsha qıdırıw ;

maǵlıwmatlardı onıń jaylasqan regioni boyınsha qıdırıw ;

maǵlıwmatlardı onıń jaylastırılǵan sánesi boyınsha qıdırıw ;

maǵlıwmatlardı onıń jaylasqan internet zonası boyınsha qıdırıw ;

maǵlıwmatlardı qa’wipsiz qıdırıw.

Súwretler maǵlıwmatlardıń grafik yamasa su’wret kórinisi esaplanadı. Internet tarmaǵında grafik maǵlıwmatlardıń kóplegen túrleri ushraydı, yaǵnıy : sızılma (vektor ), foto (rastr ), háreketleniwshi (animasiya) hám de qısılǵan súwretler. Bunday grafik maǵlıwmatlar quramında tekstli informaciya ámeldegi bolmaydı. Sonnan kórinip turıptı, olda, sonday eken súwret kórinisindegi maǵlıwmatlar ústinde tek ǵana onıń atı yamasa túri boyınsha qıdırıw aparıw múmkin. Kóplegen internet qıdırıw sistemaları grafik yamasa su’wret kórinisindegi maǵlıwmatlardı qıdırıw ushın bólek bólimge iye bolıp, bul bólim arqalı qálegen túrdegi súwretlerdi olardıń atları boyınsha qıdırıwdı ámelge asırıw múmkin. Mısalı, tómendegi suwretke sonday qıdırıw sistemalarınıń biri su’wretlengen.

Internet tarmag'inda tekstli yamasa súwret kórinisindegi maǵlıwmatlardan tısqarı muzıka hám video maǵlıwmatlardıń da kóplegen derekleri bar. Internet tarmaǵı arqalı hár bir paydalanıwshı muzıka esitiwi, radio tıńlawı, teleko’rsetiwler yamasa videofilmlerdi tamasha etiwi múmkin. Internet arqalı radioesittiriw hám teleko’rsetiwler kórgezbesi málim, bul túrdegi xızmetlerdi usınıs etiwshi sistemalar (serverler) tárepinen ámelge asıriladı. Internet arqalı radio tıńlaw yamasa teleko'rsetiwdi tamasha qılıw ushın bul sistemaǵa baylanısıwdı ózi jetkilikli bolıp tabıladı. Biraq muzıka hám filmler internet tarmaǵına jalǵanǵan kompyuterlerde bólek material kórinisinde saqlanadı. Olardı tıńlaw, tamasha qılıw yamasa kompyuterge kóshirip alıw ushın áwele kerekligin izlep tabıw zárúr. Muzıka hám video materialları ústinde de grafik (súwret) materiallar sıyaqlı onıń atı yamasa anıqlaması boyınsha qıdırıw aparıw múmkin. Bunda muzıka hám filmlerdi izlep tabıw ushın qıdırıw sisteması maydanına materialdıń atı yamasa onıń anıqlamasına tiyisli qandayda bir gáp kiritiledi hám qıdırıw sisteması iske túsiriledi. Sonnan keyin qıdırıw sisteması tárepinen kiritilgen gápke uyqas keliwshi muzıka hám video materiallar jaylasqan veb-saytlardıń dizimi qáliplestiredi. Dizimdegi veb-saytlar paydalanıwshı tárepinen birin - ketin kórip shıǵıladı hám kerekli materiallar kompyuterge saqlap alınadı.

Lokal tarmaǵında islew tiykarları. Lokal tarmaqta islewdin’ tiykarǵı abzallıǵı tómendegishe: kóp ret paydalanilatuǵın rejimde programmalı modem, printerler tarmaǵındaǵı disklardıń ulıwma resurslardan hám hámme kiriwi múmkin bolǵan diskta saqlanıwshı maǵlıwmatlardan paydalanıw, sonıń menen birge, bir kompyuterden basqasina informaciya uzatıw múmkinshiligi. Fayl serverli lokal tarmaqta islewdiń tiykarǵı artıqmashılıqlardı sanap ótemiz.

Jeke ulıwma paydalanıwshı maǵlıwmatlardı fayllı - serverde saqlaw múmkinshiliginiń bar ekenligi. Sol sebepli ulıwma paydalanilatuǵın maǵlıwmatlar ústinde bir waqitta bir neshe paydalanıwshı isley aladı. (Tekstler, elektron keste hám maǵlıwmatlar bazasın kórip shıǵıw), Net Ware ja’rdeminde fayl hám kataloglar dárejesindegi maǵlıwmatlar kóp tárepleme qorg’aladi; ulıwma maǵlıwmatlardıń Excel, Access sıyaqlı tarmaqlı ámeliy programmalanǵan ónimler menen jaratıladı. Usı waqıtta programmada belgilengen kirisiw ushın shegara tarmaq operasion sisteması arqalı shegara sheńberinde boladı. Kóplegen paydalanıwshılar ushın zárúr bolatuǵın programmalı quraldı turaqlı saqlaw múmkinshiligi: Ol birlew nusqada fayl- server diskında boladı. Sonı atap o’tiw kerek, programmalı quraldı bunday saqlaw paydalanıwshı ushın dáslepki jumıs usılların buzbaydi. Kóplegen paydalanıwshılar ushın zárúr bolǵan programmalı quralǵa aldin tekst hám grafik redaktorlawshı, elektron kesteler kiredi. Kórsetilgen múmkinshilikler arqalı to’mendegi islerdi orınlaw múmkin: Jumısshı stansiyalarınıń lokal disktı programmalanǵan qurallardı saqlawdan azat etiw esabına sırtqı yaddan ónimli paydalanıw ; tarmaq operatsion sistema qorg’aw quralı menen programmalı ónimlerdi isenimli saqlaw ; programmalı ónimlerdi islewge jaramli jaǵdayda islep turıwdı hám olardı jańalawdı ápiwayılastırıw, sebebi olar fayl-serverde bir nusqada saqlanadı.

Tarmaqtıń barlıq kompyuterler ortasinda informaciya almasiw. Usı waqıtta tarmaqtan paydalanıwshılar ortasinda dialog saqlanadı, sonıń menen birge elektron poshta jumısın shólkemlestiriw múmkinshiligi támiyinlenedi.

Bir yamasa bir qansha uliwma tarmaq printerlerinde tarmaqtaǵı barlıq paydalanıwshılardıń bir waqıtta jazıwı. Bul waqıtta tómendegi a’meller támiyinlenedi: hár bir paydalanıwshınıń tarmaq printerine kire alıwı ; Kúshli hám sapalı printerden paydalanıw múmkinshiligi (ilmiy tájriybesiz qatnastan qorg’ang’an túrde); programmalı ónimler retinde basıwı oqitiwshi kompyuterinde orınlanǵan islerdi oqıwshılar kompyuterinde kórsetiw; oqitiwshinin’ kompyuter monıtorında oqıwshılar kompyuterleri ekranların sáwlelendiriw arqalı oqıwshılar atqaratuǵın islerdi baqlaw. Global tarmaqtıń birden-bir kommunikasiyası bolǵanda lokal tarmaqtıń hár qanday kompyuterinen global tarmaq resurslarına kirisiwdi támiyinlew. Endi bolsa tikkeley lokal tarmaqqa kirisiw hám odan paydalaniw usılların kórip óteylik. Tarmaqqa kirisiw ushın jumısshı stolda jaylasqan “Setevoye okrujeniye” jarlıǵın ústine tıshqanshanı alıp kelip shep tuymeshesin eki ret basamız. Nátiyjede tómendegi baylanısıw aynası payda boladı. Eger biz mine sol jumısshı gruppada jaylasqan qandayda bir bir kompyuterge kiriwshi bolsaq kompyuter atı ústine kelip tıshqanshanın’ shep tu’ymeshesin eki ret shertemiz. Nátiyjede áne sol kompyuterde dostup berilgen papkalar dizimi payda boladı. Lekin sol orında sonı da eskertip ótiw múmkin eger tarmaqqa kiriwge parol qoyılǵan bolsa gilt sózlerdi kirgiziw ushın soraw áynegi payda boladı. Gilt sózlerdi kiritip bolǵanımızdan keyin “OK” tuymeshesin basamız. Eger biz tarmaqtaǵı basqa bir jumısshı gruppa daǵı kompyuterge kiriwshi bolsaq joqarıdaǵı baylanıs aynanıń “Drugiye mesta” bóliminden “Microsoft Windows Network” buyrıǵın tańlawımız kerek boladı. Bul buyrıqtı basqanımızdan keyin tarmaqta ámeldegi bolǵan barlıq jumısshı gruppalar kestesi payda boladı.

Mısal jol menende birpara jumısshı gruppalar tuwrısında toqtalıp ótemiz.

-Arm - institut informaciya resurs orayı kompyuterleri jaylasqan ;

-Bas - institut basqarıw bóliminde jaylasqan kompyuterler jay alǵan ;

-Farpi - server kompyuter;

-Aralıq_talim - institut masoviy tálim orayı hám multimediya orayında jaylasqan kompyuterler jaylasqan.

Endi bolsa áne sol jumısshı gruppalardan birparalarına kirisiwdi kórip óteylik. Informaciya resurs orayı bas kompyuterine tarmaq arqalı kirip ol jerge qálegen qandayda bir bir maǵlıwmattı taslawdı kórip ótemiz. Onıń ushın “Arm” jumısshı toparı ústine tıshqanshanı kórsetkishin alıp kelip shep tuymeshesin eki ret basamız. Nátiyjede áne sol jumısshı gruppada jaylasqan kompyuterler dizimi payda boladı. Biz bul dizimnen ózimiz kerekli bolǵan kompyuterdi tańlaymiz hám shep tuymesheni eki ret basamız. Nátiyjede tańlaǵan kompyuterimizdegi ruxsat etilgen papkalar dizimi payda boladı. Biz “Inbox” atlı papkaǵa kireyik..
Onıń ushın ústine kelip tıshqanshanı shep tuymeshesin eki ret basamız. Sonıń menen jumısshı maydanda “Inbox” papkasınıń ishinde jaylasqan barlıq fayl hám kataloglar dizimi payda boladı. Eger qa’lesek bul jerden qálegen fayl yamasa katalogtı ózimizdiń kompyuterge kóshirip alıwımız yamasa bul jerdıń ózinde ashıp oqıp kóriwimiz múmkin boladı. Bunnan tısqarı eger papkag’a ruxsat tolıq berilgen bolsa biz ózimizde ámeldegi bolǵan maǵlıwmatlardı kóshirip ótkeziwimiz de múmkin boladı. Lokal tarmaqtaǵı qálegen basqa kompyuterge kirisiw de joqarıdaǵı sıyaqlı ámelge asıriladı. Lokal tarmaqtaǵı qálegen kompyuterge kirisiwdiń joqarıdaǵınan tısqarı basqa bir neshe usılları da bar. Usılardan biri IP adres yamasa tarmaqtaǵı atı boyınsha kirisiw. IP adres boyınsha lokal tarmaqtaǵı qandayda bir bir kompyuterge kirisiw ushın “vbipolnit” usınıs qatarına (yamasa may kompyuter mánzil qatarına ) sol kompyuterdiń IP adresi eki sleshdan (jol belgisi - \\) keyin jazıladı hám “OK” tu’ymeshesi basıladı.

Komyuter tarmaqlari ha’m olarda islew tiykarlari

Házirgi kúnde kompyuterlerdi birden-bir tarmaqqa jalg’ap, olar ortasinda maǵlıwmat almasiwdi shólkemlestiriw múmkin, Al, tarmaqtıń ózi ne? Onıń qanday túrleri bar? Internet, intranet, elektron baylanıs sıyaqlı túsinikler neni ańlatıwı, olardıń texnikalıq, programmalıq, informaciyalı támiynatın neler uyımlastırıwı, olardıń jaratılıwı hám islewi, áhmiyetin ańǵarıw hám de tikkeley isley alıw ko 'nlikpelerin ıyelew házirgi jámiyettiiń hár bir aǵzası ushın zárúrli bolıp tabıladı. Bul bapta usı túsinikler haqqında hár tárepleme pikir júritiledi,
Kompyuter tarmaqları
Kompyuterden túrli máselelerdi sheshiwde paydalanıw múmkin. Informaciya almaslaw ushın magnit hám kompakt disklardan paydalanıw yamasa basqa kompyuterler menen ulıwma tarmaqqa jalǵanıw kerek boladı.
Kompyuter (ing. computer - esaplayman ), EHM (Elektron Esaplaw Mashinası ) - aldınan berilgen programma (programma ) boyınsha isleytuǵın avtomatikalıq qurılma. Elektron esaplaw mashinası (EHM) menen birdey termin.

Kompyuterlerdiń óz-ara informaciya almaslaw múmkinshiliklerin beretuǵın qurılmalar jiynag’ina kompyuter tarmaqları dep ataladı. Tarmaqtıń tiykarǵı múmkinshilikleri tarmaqqa jalǵanǵan kompyuterler hám informaciya buyımlarına baylanıslı. Informaciya buyımları degende arxiv, kitapxana, fondlar, maǵlıwmatlar bazası hám basqa informaciya sistemalardaǵı hújjetler jıyındısı túsiniledi. Tarmaqtaǵı kompyuterlerde saqlanıp atırǵan informaciya buyımlarına bul tarmaqqa jalǵanǵan basqa kompyuterler járdeminde kirisiw múmkin. Kompyuterlerdi tarmaqqa jalǵaw usılları kórsetilgen.

Kompyuterler sanına qaray, tarmaqlar lokal, regionlıq hám global tarmaqlarǵa bólinedi.
Lokal tarmaqlar bir bınada yamasa bir-birine jaqın ımaratlarda jaylasqan kompyuterlerde óz-ara informaciya almaslaw imkaniyatın beretuǵın tarmaq esaplanadı. Bunday tarmaqlarda informaciya almasınıw baylanıs kabellari (geyde telefon sisteması yamasa radiokanal) arqalı ámelge asıriladı. Bunda paydalanıwshılar tarmaqqa jalǵanǵan kompyuterlerdegi maǵlıwmatlardı birgelikte qayta islew hám maǵlıwmatlardı ayırbaslaw hám programma, baspadan shıǵarıw apparatı, modem hám basqa qurılmalardan birgelikte paydalaniw múmkinshiligine ıye.
Programma - 1) qandayda -bir iskerlik, jumıstıń mazmunı hám jobası ; 2) siyasiy partiyalar, shólkemler, bólek ǵayratkerler iskerliginiń tiykarǵı qaǵıydaları hám maqsetleri bayanı ; 3) oqıw páni mazmunınıń qısqasha anıqlaması ; 4) teatr, konsertler hám basqa.
Sol sebepli, birden kóp kompyuterge iye bolǵan firmalar óz kompyuterlerin lokal tarmaqqa birlestiredi. Lokal tarmaqta kompyuterler arasındaǵı aralıq jaqın bolǵanlıǵı sebepli, telefon kanallarınan paydalanbastán informaciyanı uzatıw tezligin asırıw múmkin. Lokal tarmaqta informaciyanı uzatıw ushın informaciyanı marshrutlaw hám seleksiyalaw kerek boladı.

Marshrutlaw bul — kerekli adreske informaciya blokın uzatıw jolin anıqlaw procesi bolıp tabıladı.

Seleksiyalaw — tiyisli manzildegi informaciyanı saralaw bolıp esaplanadı.

Lokal tarmaqlar informaciyanı marshrutlaw hám seleksiyalaw usılı boyınsha eki klasqa ajratıladı. Lokal tarmaqlar seleksiyalaw arqalı informaciyanı bir abonent sistemasınan basqa sistemaǵa uzatıwdı támiyinleydi. Jumısshı sistemalar úlken muǵdardaǵı maǵlıwmattı saqlaw, izlew, quramalı esaplawlar, modellestiriw, programmalıq támiynattı rawajlandırıwǵa xızmet etedi.

Administraciya sistemaları tarmaqtı basqaradi. Kommunikatsion sistemalar abonent sistemalar arasında informaciyalardı uzatıw ushın marshrutlaw hám baylanısıwlardı kommutatsiya qılıw wazıypasın atqaradı.

Regionlıq tarmaq— qandayda bir rayon, wálayat yamasa respublika kólemindegi kompyuterlerdi ózinde sáwlelestirgen tarmaq.

Bunday tarmaqda bir neshe oraylasqan (yaǵnıy lokal tarmaqlardı birlestiriwshi) júdá quwatli serverler ámelde boladı hám bunday serverler ortasındaǵı informaciya baylanıs kabeli, optikalıq talshıqlı yamasa jasalma joldas radio baylanis kanalları járdeminde uzatıladı.

Global tarmaq— dúnyanıń qálegen mámleketindegi kompyuterlerdi ózinde birlestiriw múmkinshiligine iye bolǵan tarmaq. Bul tarmaq internet dep te júritiledi.

Internet penen birge «intranet» túsinigi de isletiledi.

Intranet— bul internet texnologiyası, programma támiynatı hám protokolı tiykarında islengen, maǵlıwmatlar bazası hám elektron kesteler menen jámáát bolıp islew imkaniyatın beretuǵın kárxana yamasa shólkem kólemindegi jańa informaciya ortalıǵın qurawsh kompyuter tarmaǵı bolıp tabıladı.

Intranet basqa kompyuter tarmaqlarınan tómendegi tárepi menen parıq etedi: bir yamasa bir neshe serverden shólkemlesken tarmaq klienti ondaǵı maǵlıwmatlardan paydalanıw ushın olardıń qaysı serverde, qaysı katalogda, qanday at menen saqlanıp atırǵanlıǵın, olarǵa kirisiw usıl hám shártlerin biliwi zárúr boladı. Internette bolsa bunday qolaysızlıqlardıń aldı alınǵan bolıp, onıń paydalanıwshısı bunday maǵlıwmatlardı biliwi shárt emes. Bunnan tısqarı, internet tarmaǵında ámeldegi bolǵan barlıq elektron hújjetler hám maǵlıwmatlar bazasın giper baylanislar ja’rdeminde óz-ara baylanıstırıp, birden-bir informaciya ortalıǵı qurıw, ol jaǵdayda qolay informaciya qıdırıw sistemaların shólkemlestiriw múmkin boladı.

Paydalanilg’an a’debiyatlar:

1. Abdug’aniev A. A. Internet tiykarları. Tashkent.
2. Abdug’aniev A. A. Internet baylanıs quralı. Tashkent. 2011.
3. Abdug’aniev A. A. Internettiń texnikalıq hám texnologiyalıq támiynatı. Tashkent. 2011.
4. Makarov N. V. «Informatika» Moskva : 2001. «Finansi i statistika» baspası.