O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

ning umumiy hajmi 2974 misradir. Devon taxminan XV asming oxiri - XVI asming boshlarida ko‘chirilgan. Gadoiy devoni Lutfiy devoni bilan bir muqovadadir.
Gadoiy g‘azallari asosan turldgo‘y shoirlar ko‘p ijod qilgan, o‘sha davrda keng tarqalgan “turkiy” deb ataluvchi surud vazni (ramali mu- sammani maqsur foilotun foilotun foilotun foilon)da bitilgan.
Gadoiy ijodining katta qismini g‘azallar tashkil qiladi. Devonda keng tarqalgan g‘azallar mavzuini quyidagicha guruhlash mumkin:

1. 
   Gadoiyning g‘azallari markazida inson va uning muhabbati tura- di. Uningcha, muhabbatsiz hayot - hayot emas, muhabbat insonning eng olijanob fazilati va ma’naviy go‘zalligi nishonasidir.
   

Har kishingkim, seningdek bir sevar jononi yo‘q,
Filmasal, bir suratedurkim, taninda joni yo‘q.

2. 
   Gadoiy uchun dunyoviy ishq hamma narsadan yuksak. Garchi ko‘pchilik mol-mulkini, mansabini, boyligini va amalini ustun qo‘ysa- da, shoir uchun sevgi hamma narsadan ustun, o‘zi ham shu aqidaga amal qilganidan mamnun:
   

Ishqingizdin(dur) jahon ichra mubohotim, begim,
O‘zgalar faxri gar o‘lsa mulku johu mol ila.

3. 
   Qahramon ma’shuqaning jafosidan minnatdor, u go‘zallar hukm- ilori (ya’ni xusravi xo‘bon). Qahramon uning jabru jafolarini xushnudlik bilan qabul qiladi:
   

Bu bandag‘a har javru jafoyiki qilursen,
Qilg‘in, vale ul xisravi xo‘bondin ayirma.

4. 
   Ma’shuqaning o‘zi emas, uning g‘amzayu ishvalari qotil, muttasil tavishda oshiqning qonini to'kadi. Garchi ma’shuqa “kofiri qattol”, ya’ni lahmsiz qotil bo‘lsa ham, oshiq undan yuz o‘girmaydi, balki uning qon lo'kishini qo‘msayveradi:
   

G‘amzasi rahm etmayin har dam Gado qonin to‘kar,
Ey musulmonlar, netay ul kofiri qattol ila.
Gadoiy “sanga” radifli g‘azalida oshiqning nihoyatda saxiyligining bitta qirnasini kashf qiladi. Oshiq ma’shuqaga yetishish umidida, uning hamma jafolariga rozi, hatto ma’shuqaning sitamlariga sazovor bo‘lish uchun “bir hovuch qonim senga halol ho‘lsin, ichaver” deya o‘zini bu- tunlay ma’shuqaning ixtiyoriga topshiradi. Oshiq ma’shuqasiga shunc- halik bogTanib qolganki, ma’shuqa islomu iymondan bexabar bo Isa ham, mayli (Voqif ermas zarrayi islomu iymondir magar), oshiq rozi.
Gadoiy g‘azallarining mavzu ko‘lami keng, timsollar olam boy. Jumladan, ma’shuqaning birgina sochi timsoli ta’rifi va tasviri shuncha- lik rang-barangki, u sochlar goh oshiqni maftun qiladi, goh oshiq o‘sha sochlami yana ko‘rishni orzu qiladi, goh ma’shuqaning sochlari oshiqni va butun jon lashkarini qirib yuborishga tayyor qotil kabi qasd qiladi va h.