O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

Mu’jizoti husn ila har dam Kalimullohdek,
Jon cherikin qirar ul zulfi su’bon sho‘x-sho‘x.
Gadoiy she’riyatining o‘ziga xos bir xususiyati bor. Bu - yorga mu- rojaatning turli shakllarda ko‘rinishidir. U she’rlarida bu usulni qo‘llash bilan ma’shuqaga bo'lgan muhabbatini yanada teranroq, samimiy ifo- dalashga erishgan, ma’shuqaning ko‘ngliga yo‘l topish uchun unga tur­li sifatlar, nomlar bilan murojaat qiladi. Takror murojaatlar va sifatlar ma’shuqani bezdiradi, qolaversa, ma’shuqaga bo‘lgan muhabbatning samimiyligiga putur yetadi. Shu bois Gadoiy ma’shuqaning diqqati- ni tortish va muhabbati samimiyligini ko‘rsatish uchun eng samara- li usul ma’shuqaga turli nomlar va sifatlar bilan murojaat etishdir de*b biladi. Quyidagi besh baytdan iborat g‘azalning har bir baytida yorga turli so‘zlar vositasida murojaat etarkan, yorning go‘zalligi yanada yor- qinroq namoyon boMadi, diqqatni jalb qiladi. Gadoiy bu g‘azalida nido san’atinmg mukammal namunasini namoyish qilgan. Zotan, hamma shoir g‘azallarida ham har bir baytda nido uchrayvcrmaydi:
Multafit bo‘lmas bu ko‘nglum sendin, eyjon, o'zgaga,
Ey habibim, sen borinda bori ne son o‘zgaga.
Sen bikin, ruhi mujassam bor egach, ey ко ‘rkka boy,
Lofi husn urmoqlik erur asru tovon o‘zgaga.
Yo ilohiy, sendin ayru chiqsun ush diydalarim,
Gar nazami solsam, ey sultonixo ‘bon, o'zgaga.
Hech ravo ermas bu, ey kofir, musulmonlar aro Kim, sen o‘lturgaysenu anvoi bo‘hton o‘zgaga.
G‘oyati sahvu qusuri tab’din bo‘lg‘ay, begim,
Sen borinda bu Gado gar bo‘lsa qurbon o‘zgaga.
Ayni paytda Gadoiy bu g‘azalida o‘zbek til mi ng boyligini ham na- moyon qilgan.
Gadoiy g‘azallarida badiiy san’atlarning o‘ziga xosligi. Yoki sho- iming “bizni unutma”, “ayirma”, “sanga”, “unutma” radifli g‘azallarida har bir baytda nido san'ati bor: buti siynbarim, dudoqi shakarim, ayo mohpaykarim, ко ‘zi g ‘oratgarim, sevar jonim begim., jonim umidim, azi- zim, dilbarim, qaroqi kofarim, yo Rab, ul ко ‘zlari nargis, ayo kavkabi tole ‘, ey charxi sitamgar, begim, sultonim, ey ко ‘zi cho ‘Iponim, darxo- nim kabi. Ana shu san’at qo‘llangan g'azallarda oshiqning yorga bo‘lgan sevgisi yanada jo‘shqin, tabiiy tarzda namoyon bo‘ladi. Zotan, tasviriy- lik va ta’rif-tavsifdan ko‘ra, ichki tug‘yonlami va hayajonlami beixtiyor tashga chiqarishda bu san’atning alohida vazifasi bor.