O`zbek filologiyasi fakulteti 304-guruh talabasi mulkamonov behruzning kurs ishi mavzu: O`zbek mumtoz adabiyotida obrazlar tizimi

О`zbek mumtoz adabiyoti tarixining tarkibiy qismlari
U<sup>4</sup> zoq yilb.r davom ida o’zbek adabiyoti fan sifatida dastlab ikki qismga- “0’zbek adabiyoti tarixi” va “0’zbek sovet adabiyoti” nom lari 5 ostida bo`linib o`qitilar edi. 1917 yil 25 oktyabr bu ikki qism orasidagi chegara sifatida qabul qilingandi. Istiqloldan so`ng oliy o`quv yurtlari o`zbek filologiyasi fakultetlarida “ Milliy uyg`onish davri o`zbek adabiyoti” kursi o`qitila boshkmdi. U o`z ichiga xalqimiz tarixining nihoyatda ziddiyatli va m urakkab, m afkuialar kurashi davri 1865-1929 yillar oralig`i adabiyotini qam rab oladi. M ustaqillik sharofati tufayli XIX asrning oxirlarida shakllanib, XX asr boshlarida b o `y ko`rsatgan, 20- yillarda esa o`sha davrning g`oyatda shiddatli tazyiqlariga bardosh bcrib chinakam adabiyotga aylangan jadid adabiyotini izchil va rnukammal o`rganish imkoniyati vujudga keldi. Jadid adabiyotining m azm unmohiyatini milliy uyg`onishning hayotbahsh g`oyalari tashkil qilardi. Milliy uyg`onish davri o`zbek adabiyoti xalqimizaing ko`p asrlik adabiiy a n `analaridan bahram and bo`lg an badiiy tafakkurim izm ng porloq sahifalaridan bin, ayni choqda bugungi yangi o`zbek adabiyotining tayanch sarchadmwsi sanaladi. Shunday qilib, o`zbek adabiyotini dastlab quyidagi ucli qismga bo`lib o`rganish maqsadga muvofiqdir: 1. 0 `zbek mumtoz adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XIX asr o`rtalarigacha). 2. Milliy uyg*onish davri o `zbek adabiyoti (XIX asr 11 yamiidan XX asming 20-yillarigacha). 3. Yangi o `zbek adabiyoti (1930 yildan hozirgacha). 0 `zbek m um toz adabiyoti tarixi xalqimizning qadim zam onlardan XIX asm ing o`rtalarigacha vujudga kelgan noyob badiiy durdonalari haqida bahs yuritadi. Tabiiyki, bu ming yilliklargacho`ziladiganjarayonda dunyo yuzini ko`rgan badiiy asarlarda xalqimizning dastlabki e `tiqodiy qarashlaridan tortib XIX asm ing o`rtalarigacha yashab ijod qilgan qalamkashlarimizning irfoniy-falsafiy, adabiy-badiiy, ilohiy-m a`naviy qarashlari o`z ifodasini topgan. 0 `zbek m um toz adabiyoti tarixi m ana shu uzoqqa cho`zilgan m urakkab jarayonda vujudga kelgan turli xil va janrlardagi badiiy asariami o`z ichiga oladi. Nazm va epos asrlar davomida o `zbek m um toz adabiyotining asosiy xillaridau bo`lib, taraqqiy topib keldi. G `azal<sup>5</sup>, ruboiy, qasida, masnaviy, muxammas, musaddas, qit`a. taije`band, tarkibband (v.h.) masal, hikoya va shu kabilar esa keng tarqaJgan adabiy janrlar sanaladi. Kishilik tarixida yozuv paydo bo`lm asdan aw al badiiy ijod og`zaki shaklda taraqqiyot bosqichlarini bosib o`tdi. Yozuv-insoniyatning eng m uhim kashfiyotiaridan biridir. Xat kashf ctilgandan so`tu> badiiy ijod 6 og`zaki va yozma sliaklda yonma-yon taraqqiy qila bosliladi. ⁶Garchi og`zaki adabiyot yozma adabiyotning vujudga kelishi uchun m a`naviy zam in bo`lgan bo`lsa-da, badiiy ijodning bu har ikkala shakli vaqti-vaqti bilan bir-birini to`ldirib, sayqallashtirib, boyitishda davom etdi. Natijada, «Tohir va Zuhro», *Bo`z o `g`lon», «Yusuf Ahmad», «Kitobi podsho Jamshid», «Qissasi Farhod-u Shirin» «Kitobi dada K o`rqut», «Qissasi Abo Muslim» singari m a`naviy durdonalar vujudga kcldiki, bular xalq og`zaki ijodida yaratilib, kitobiy adabiyotgayaqinlashtirilgan yoki yozma adabiyotda vujudga kelib, kcyinchalik xalq ijodi uslubida qayta “tahrir”dan o`tgan asarlardir. Shunday qilib, xalq kitoblari ham o `zbek m um toz adabiyoti tarixi va ham xalq og`zaki ijodining tarkibiy qismi sanaladi. 0 `zbek m um toz adabiyoti tarixi yodnom alar (m em uar), tarixiy asarlar ham da tazkiralarni ham o `z ichiga oladi. M a`lumki, o `tmishda tarixnavislik badiiy ijod bilan qorishiq holda olib borilgan, Muarrixlar biror tarixiy voqca tafsilotlarini bayon qilishda badiiy uslubga murojaat etishgan. Jum ladan, Alisher Navoiyning «Tarixi muluki Ajam, «Tarixi hukamo va anbiyo», AbuIg`oziy Bahodirxonning «Shajarai turk», «Shajarai tarokima», Shermuhammad Munis va Muhammadrizo Ogahiyning «Firdavsul-iqbol» kabi tarixiy asarlari, shuningdek, Zahiriddin Boburning «Bobumoma* singari qomusiy kitobidagi badiiy lavhalar va she`rlar yuqorida aytilgan fikrlarimizga yanada q u w at beradi. 0 `zbek xalqi uzoq yillar davom ida S harq m usulm on olam i, shuningdek, Hindiston, Yunoniston, Guijiston, Rusiyakabi mamlakatJar bilan siyosiy-iqiisodiy, tarixiy-madaniy aloqada bo`lib kelgan. M anashu aloqalarning samarasi o`laroq tarjima adabiyoti ham vujudga keldi. 0 `zbek tiliga tojik, cron, ozarbayjon, hind, arab va boshqa xalqlaming badiiy, ihniy hamda tarixiy asarlari tarjima qilindi. Nizomiyning «Maxzanul-asror», «Xusrav va Shirin», «Haft paykar»⁷, Shayx Sa`diyning «G uliston», «Bo`ston», Nuriddin Abdurahmon Jomiyning «Bahoriston», «Yusuf va Zulayho», «Lasli va M ajnun», «Silsilal uz-zahab («Oltin zanjir»), «[skandar xiradnomasi», «Salomon va Absol», Badriddin Hiloliyning «Shoh va gndo», hind donishmandlik xazinasining nodirnam unasi «Kalila va Dim na», m ashhur arab ertakJari majmuasi «M ing bir kecha», M irxondning «Ravzat us-safo», Z ayniddin M ahm ud Vosifiyning Badoyui vaqoe`» kabi asarlari shular jumlasidandir. Taijima adabiyoti xalqlar ohtasidagi o `zaro madaniy—adabiy aloqa va do`stlik rishtalarini musiahkamlasiiga, shuningdek, o `zbck xalqining jahon xalqlari adabiyoti 7 bilan yaqindan tanishishiga xizmni qilib keldi.⁸ O`zbek tiliga taijima qilingan asarlar muayyan tarixiy sharoitm ng m a`naviy ehtiyoji, talabi bo`Iib, ular o `zbck yozma adabiyoti va л ilq og`zaki ijodi tajribalarining yanada boyishi, teran т а `no va quyuq u n g lar bilan to`lishishiga ijobiy turtki bo`ldi. 0 `tmish adabiyotida qoilangan taijima istilohiga mazkur atamaning bugungi talqinlari nuqtai nazaridan munosabatda bo`lmoq pand berislii, biryoqlama xulosalarga olib kclisl nuimkin. Cluinki mumtoz mutaijimlar asliyatga hozirgi tarjim onlarga lisbatan ancha erkin va o `ta ijodiy munosabatda bo`lishgan. Oqiba: .la ular qalamidan chiqqan asarlarga nisbatan tarjimani qo`llash kamli . qilgandck bo`lib tuyula bcradi. Qutb Xorazmiy XIV asida fors tilidan i`zbck tiliga taijima qilgan “Xusrav va Shirin” (Shayx Nizomiy), Sayfi iaroyi (XIV asr) o `zbek tiliga o`girgan “ G u lis to n ” (Sliayx S a `d iy ), M av lo n o X iro m iy (X IX asr) o`zbekchalashtiigan “ Clior d an sh” , «Ra`no va Zxbo» “T o `tinom a” kabi asarlar bilan kechgan ijodiy ; lehnat haqida ham ana shunday fikmi aytish joizdir. Ayrimlari eslatilga i fazilatlariga ko`ra, tarjima adabiyoti ham o `zbek mumtoz adabiyoti t: rixining tarkibiy qismi sanaladi. 0 `tmisiida yaratilgan adabiy< ishunoslikka oid asarlami ham o `zbek mumtoz adabiyoti tarixi o`z ichiga i iladi. Shayx Ahmad Taroziyning «Funun ul-ba!og`a», Davkitshoh ibn Baxlishohi Samarqandiyning «Tazkirat uslishuaro* Alisher Navoiyning “ Majolis un-nafois", “ M ezonul-avzon” , “ M u h o k am at ul- lu g `a ta y n ” , “ N asovim u l-m u h a b b a t” , B obur Mirzoning “ Muxtasar” yoki “A uz risolasi” , Fazliy Namangoniyning “M ajmuat ush-shuaro” kabi asarlari shular jumlasidandir.⁹

1. Valixo'jayev B. Malikul-kalom Mavlono Lutfiy. Samarqand, 1999; Yana. Mumtoz siymolar. Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi. Toshkent2002, 84-171-betlar; Yana. Sulton H usayn B oyqaro—«Husayniy» she’riyati. M um toz siymolar. 3-83-betlar.

2. Vohidov R. Navoiyning ikki durdonasi. Toslikent: “ F an”, 1992.
3. Lutfiy. Devon. Gul va Navro'z. Toshkent, 1965; Yana. Lutfiy. Sensan sevarim . O 'zbek she’riyati bo'stoni. G '.G 'u lo m nom idagi ASN, T oshkent-1987, 764 bet.
4. Mallayev N . O'zbek adabiyoti tarixi. Toshkent, 1976.
5. Navoiyning nigohi tushgan. Toshkent, 1986.
6. O'zbek adabiyoti. T o'rt tomlik, I tom , Toshkent, 1977.
7. U ch bulbul gulshani. O 'zbek she’riyati bo'stoni. G '.G 'u lo m nomidagi ASN , T oshkent-1986, 5-66-beiIar.
8.H usayn Boyqaro. Jam olingdin ko'zum ravshan. G '.G 'u lo m nomidagi ASN, T oshkent-1991, 32 bet.
9. Hayitmetov A. Temuriylar davri o'zbek adabiyoti. Toshkent, 1991. 10. Hayot vasfi. G '.G 'ulom nomidagi ASN, Toshkent, 1988. 704 bet.
10. R.J.Vohidov, H.P.Eshonqulov O ZBEK MUMTOZ ADABIYOTI TARIXI O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti Toshkent – 2006 6- 8 bet oraliqlari.
11. https://fayllar.org/5-mavzu-mumtoz-adabiyotda-ananaviy-mavzu-va-obrazlar.html

1^ . https://fayllar.org/5-mavzu-mumtoz-adabiyotda-ananaviy-mavzu-va-obrazlar.html

2^ . https://fayllar.org/5-mavzu-mumtoz-adabiyotda-ananaviy-mavzu-va-obrazlar.html

3^ . https://fayllar.org/5-mavzu-mumtoz-adabiyotda-ananaviy-mavzu-va-obrazlar.html

4^ R.J.Vohidov, H.P.Eshonqulov O’ZBEK MUMTOZ ADABIYOTI TARIXI O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti Toshkent – 2006 6- 8 bet oraliqlari.

5^ Valixo'jayev B. Malikul-kalom Mavlono Lutfiy. Samarqand, 1999; Yana. Mumtoz siymolar. Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi. Toshkent2002, 84-171-betlar; Yana. Sulton H usayn B oyqaro—«Husayniy» she’riyati. M um toz siymolar. 3-83-betlar

6^ R.J.Vohidov, H.P.Eshonqulov O’ZBEK MUMTOZ ADABIYOTI TARIXI O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti Toshkent – 2006 6- 8 bet oraliqlari.

7^ Valixo'jayev B. Malikul-kalom Mavlono Lutfiy. Samarqand, 1999; Yana. Mumtoz siymolar. Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi. Toshkent2002, 84-171-betlar; Yana. Sulton H usayn B oyqaro—«Husayniy» she’riyati. M um toz siymolar. 3-83-betlar

8^ R.J.Vohidov, H.P.Eshonqulov O’ZBEK MUMTOZ ADABIYOTI TARIXI O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti Toshkent – 2006 6- 8 bet oraliqlari.

9^ Vohidov R. Navoiyning ikki durdonasi. Toslikent: “ F an”, 1992.