O’zbek tili adabiyoti kafedrasi n. Dosanov hozirgi o‘zbek adabiy tili fani bo’yicha

4-modul. Orfoepiya
Orfoepiya haqida ma’lumot. Unli tovushlar orfoepiyasi. Undosh tovushlar orfoepiyasi. So‘z qismlari talaffuzi. Boshqa tillardan o‘zlashtirilgan ayrim so‘zlar orfoepiyasi. Orfoepik me’yorning ta’lim bosqichlarida o‘rganilishi.


5-modul. Leksikologiya
Leksikologiyaning obyekti, predmeti va vazifalari. O‘zbek tilining lug‘at tarkibi, uning taraqqiyotida lisoniy va nolisoniy omillarning ishtiroki.
Leksikologiyaning turlari: umumiy va xususiy leksikolgiya. Diaxron va sinxron leksikologiya. Leksikologiyaning semasiologiya, onomasiologiya, etimologiya, frazeologiya, so‘z yasalishi kabi hodisalar bilan aloqasi.
So‘zning leksik birlik sifatidagi mohiyati. Leksema til birligi sifatida. Leksemaning ifoda hamda mazmun plani. Leksik va grammatik ma’no munosabati.
Leksemaning semantik tarkibi. Leksik ma’no va semantik qism (sema). Konnotativ sema. Emotsional-ekspressiv bo‘yoqdorlik, uslubiy ma’no. Komponent tahlil haqida ma’lumot. Ideografik sema. Umumiy (integral, mushtarak), differentsial (farqlovchi) semalar. Tildagi barcha leksik birliklarni tematik, leksik-semantik guruhlarga ajratishda integral semaning ahamiyati.
Leksemaning uzual hamda okkazional ma’nolari haqida ma’lumot. Okkazional ma’nolarning yuzaga kelishi.
Bir ma’nolilik (monosemiya) va ko‘p ma’nolilik (polisemiya). Leksik ma’no taraqqiyotiga olib keluvchi nolisoniy va lisoniy omillar. Leksik ma’no taraqqiyotiga olib keluvchi metafora, funksiyadoshlik, metonimiya, sinekdoxa usullari haqida ma’lumot. Yangi leksik ma’noning evfemizm natijasida hosil bo‘lishi. Leksik ma’no taraqqiyotiga olib keluvchi lisoniy omillar sifatida: ellipsis hamda kalkalash usullari haqida ma’lumot.
Leksik ma’no taraqqiyoti. Leksema tarkibidagi leksik ma’nolarning hajmiy va miqdoriy o‘zgarishlari. Leksik ma’no hajmining kengayishi va torayishi. Leksema tarkibidagi leksik ma’nolarning miqdoriy o‘zgarishlariga olib keluvchi hodisalar.
Sinonimiya. Sinonimiyaning ko‘rinishlari. Leksik sinonimlar, sinonimik qator, dominanta. Leksik sinonimlarning turlari: 1) ideografik sinonimlar; 2) uslubiy sinonimlar; 3) nutqiy sinonimlar; 4) kontekstual sinonimlar; 5) absolyut sinonimlar (yoki leksik dubletlar). Leksik sinonimlarning paydo bo‘lishi. Sinonimiya va polisemiya. Sinonimlarning tildagi ahamiyati.
Antonimiya. Lug‘aviy antonimiya. Leksik antonimiya va antonimik juftlik. Kontekstual antonimiya. Antonimiya va enantiosemiya, antonimiya va polisemiya. Antonimlarning uslubiy ahamiyati.
Omonimiya. Omonimiyaning ko‘rinishlari. Leksik omonimlar. Omoformalar. Omonimiya va polisemiya. Omonimlarning yuzaga kelishi. Omonimlarning ahamiyati. Omonimiyaga yondosh hodisalar: 1) omofonlar; 2) omograflar.
Leksik paronimiya, giponimiya, graduonimiya, partonimiya haqida ma’lumot.