«temir», qo‘shiq «qoshiq» va boshq.
Uchinchi turida og‘izning ochilish darajasi o‘zgaradi. Keyingi bo‘g‘inning tor
i unlisi ta’sirida birinchi bo‘g‘inning old qator keng unlisi o‘rta keng unliga
aylanadi. Masalan, uyg‘ur tilida kesish (kasish); u, o‘ ta’sirida o, o unlilari ham
torayishi mumkin. Masalan: moshuk – mushuk, chonqur – chunqur –
chuqur).
31
Umlaut barcha turkiy tillarda ma’lum darajada uchraydi. Umlaut
singarmonizmga teskari proporsional bo‘lib, turkiy tillarda nisbatan keyingi
hodisadir. Ayrim tilshunoslarning fikriga ko‘ra, umlaut assimilyatsiyaning keng
rivojlanishi va o‘ziga xos urg‘u zaminida vujudga kelgan. Ye.D.Polivanov fikricha,
umlautning kelib chiqishi singarmonizmning kuchsizlanishi bilan bog‘liq.
32
A.M.Shcherbak esa assimilyatsiya jarayoni yo‘nalishining o‘zgaruvi
natijasida yuzaga kegan bo‘lishi kerak deydi. Bunga morfologik elementlarning
unifikatsiyasi qulay imkoniyat yaratgan.
33
Do'stlaringiz bilan baham: |