O„zbek tili va adabiyoti fakulteti o„zbek tili va uni o„qitish uslubiyati kafedrasi

Iboralar ikki va undan ortiq so„zlardan tashkil topganligi bois qo„shma 


so„z va so„z birikmalariga o„xshaydi, lekin ular ko„chma ma‟noga ega 

ekanligi, ta‟sirchanligi bilan qo„shma so„zlardan; barqarorligi, nutqqa tayyor 

holda olib kirilishi bilan so„z birikmalaridan farqlanadi. 

Solishtiring. Iboralar : tepa sochi tikka bo„lmoq – achchiqlanmoq, 

qovog„idan qor yog„moq – xafa bo„lmoq, og„zining tanobi qochmoq – sevinmoq; 

So„z birikmalari : uzun sochli, qalin qovoq, uyga ketmoq; 

Qo„shma so„zlar: To„ytepa, laylakqor, bodomqovoq. 

Yangi mavzu qay darajada o„zlashtirilganligini savollar berish asosida 

tekshirilib
ko„riladi, bordi-yu biror noaniqlik yoki chalkashlik mavjud bo„lsa o„qituvchi 
tomonidan bartaraf qilinadi.
O„quvchilarning olgan nazariy ma‟lumotlarini yanada mustahkamlash 
maqsadida 540-mashqni bajaramiz.
9
O‟zbek tili grammatikasi.I-tom. Morfologiya, “FAN” nashriyoti, Toshkent-1975, 35-bet. 

---

39

540 – mashq. Matnni o„qing , ajratilgan birliklarning ibora, so„z birikmasi 

yoki qo„shma so„z ekanligini aniqlang. 
Bu mashqni o„quvchilar og„zaki bajarishadi. Dastlab mashqda keltirilgan 
hikoya o„quvchilarning biriga ifodali o„qitiladi.
So„ng o„quvchilar matnda ajratib ko„rsatilgan birliklarning ibora, qo„shma so„z, 
so„z birikmalariga ajratadi.
Ikki bola bog„da o„ynardi. Ular tasodifan yerda yotgan yong„oqni ko„rib 


qolishdi.
─ Bu mening yong„og„im, ─ deb birinchi bola unga qo„l uzatdi. 

─ Toshingni ter,─ dedi ikkinchi bola unga o„dag„aylab. – Yong„oqqa birinchi

bo„lib mening ko„zim tushdi. Demak, bu yong„oq meniki! Tortishuv davom etdi. 
Shu payt ular uchinchi bolani ko„rib qolishdi va yordam so„rashdi. Uchinchi 

bola o„ylanib o„tirmay, yerdan tosh olib yong„oqni chaqdi. Uni ikkiga bo„lib,
po„chog„ini bolalarga uzatdi. O„ziga esa mag„zini oldi. 
Xulosa: Ikki kishi tortishsa, foydani uchinchi odam ko„radi. (Hikoyat)