O„zbek tilini o„qitish metodikasi (kognitiv-pragmatik yondashuv asosida)

topshiriq. To‗g‗ri talaffuzi berilgan so‗zlarni imlo qoidalariga asosan yozing.


Shamba, Istambul, toqqa, maktap, go‗sh, milyon, gram, burin, urush(moq), tovla(moq), istirob, yombosh, yomma-yon, reyting, masxaravoz, darvozavon.
Demak, shu o„rinda o„quvchilar talaffuz me‟yorlari hamisha ham imlo me‟yorlariga mos kelavermasligini yana bir bor esga oladilar va ularning daftarlarida talaffuz me‟yorlariga mos so„zlar imlo me‟yorlariga ko„ra quyidagicha yozadilar:
Shanba, Istanbul, tog‗ga, maktab, go‗sht, million, gramm, burun, urish(moq), tobla(moq), iztirob, yonbosh, yonma-yon, reyting, masxaraboz, darvozabon.

2. 
   
   topshiriq. Berilgan so‗zlar tarkibidagi qaysi tovushlar talaffuz va imloda moslashmadi.
   

Shamba, Istambul, toqqa, maktap, go‗sh-, milyon, gram-, burin, urush(moq), tovla(moq), istirob, yombosh, yomma-yon, reyting, masxaravoz, darvozavon.

3. 
   
   topshiriq. Berilgan so‗zlar ishtirokida og‗zaki gaplar tuzing.
   

Ko„p bo„g„inli so„zlarning oldingi satrga sig„may qolgan qismi yozuvda keyingi satrga bo„g„inlab ko„chirilishi o„quvchiga boshlang„ich sinf ta‟limidanoq ma‟lum. Biroq o„quvchilarga ”Bo„g„in ko„chirilishi” mavzusi ta‟limida singdirilishi muhim bo„lgan jihatlar bor:

–tarkibida tutuq belgisi ishlatilgan so„zlar bo„g„in ko„chirilganda mazkur belgi oldingi bo„g„inda qoldiriladi: ma‘-na-vi-yat, mash‟-al, me‘-mor, ne‘-mat kabi;
–so„zning bosh yoki oxirgi bo„g„ini bir harfdan iborat bo„lsa, ular alohida oldingi satrda qoldirilmaydi yoki bir harfdan iborat bo„g„in yolg„iz o„zi keyingi satrga ko„chirilmaydi: a-badiy emas, aba-diy,
222
e-shikdan emas, eshik-dan; mudofa-a emas, mudo-faa, matba-a emas,

mat-baa kabi;
–o„zlashma so„zlarning bo„g„inlari chegarasida, odatda, unlidan keyin ikki undosh kelsa, har ikkala undosh ham keyingi bo„g„inga ko„chadi, mabodo, uch undosh yonma-yon kelsa, birinchi undosh oldingi satrda qoldirilib, qolgan ikki undosh keyingi satrga ko„chiriladi. Masalan, lek-si-ko-gra-fi-ya, tipo-gra-fiya, mono-grafiya, ste-no-gram-ma, exo-grafiya; te-le-sent-trik, elek-tron, ma-gis-trant, silin-drik va b.;
–ba‟zan o„z qatlamga tegishli yasama so„zlar tarkibida ham uch undosh yonma-yon kelishi mumkin. Bunday hollarda ikki undosh oldingi bo„g„in tarkibida qoladi: baxt-li, rahm-dil, ali-ment-chi, dot- sent-lik…
–o„zbek tilida bir tovushni ko„rsatuvchi harflar birikmasi (sh, ch, ng)mavjud, ular birgalikda ko„chiriladi: qa-mish-li, ya-ra-shish, pe- shayvon, pe-shona, mai-shat, qo-choq, pi-choq, bal-chiq, si-ngil, de- ngiz, ta-nga, teng-dosh, bo-ri-ngiz-lar kabi.

1.