“Davlat tili haqida”gi qonun 1-modda: O’zbekiston Respulikasining davlat tili o’zbek tilidir. 2-modda: O’zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi respublika hududida yashovchi millat va elatlarning o’z ona tilini qo’llashdan iborat konstitutsiyaviy huquqlariga monelik qilmaydi.
Qarluq lahjasi - Asosan markaziy shahar shevalari birligidan tashkil topgan bo’lib, adabiy tildan quyidagicha farqlanuvchi belgilarga ega:
- Fonetik jihatdan:
- so’z oxiridagi k undoshi y tarzida talaffuz qilinadi: terak-teray, bilak-bilay
- adabiy tildagi a unlisi o tarzida talaffuz qilinadi: aka-oka
- Leksik jihatdan: qalampir-garmdori, narvon-shoti, hovli-eshik
- Morfologik jihtdan:
- hozirgi zamon davom fe’li –yap o’rnida –vot,-ut qo’shimchalari qo’llaniladi
- qaratqich kelishigi –ning o’rnida tushum kelishigi –ni ishlatiladi.
Lahjalar: - O’zbek tili ko’p lahjali til hisoblanadi. Uning dialektal asosini qarluq, qipchoq, o’g’uz lahjalari tashkil etadi.
- Lahja- bir-biriga yaqin bo’lgan shevalar yig’indisi.
- Lahja so’zi o’rnida dialekt atamasi ham ishlatiladi
Qipchoq lahjasi - O’zbekistonning Surxondaryo, Sirdaryo, Jizzax, Samarqand viloyatlarining qishloqlari shevalari birligidan iborat bo’lib, adabiy tildan quyidagicha farqlanadi:
- Fonetik jihatdan:
- ba’zi shevalarda y o’rnida j ishlatiladi: yo’l-jo’l
- so’z oxiridagi g’ undoshi v bilan almashtiriladi: tog’-tov
- so’z oxirida q, k undoshlari tushib qoladi: kichik- kichi
- Leksik jihatdan: mushuk- pishak, do’ppi-qalpoq
- Morfologik jihatdan:
- hozirgi zamon davom fe’li –yap o’rnida –jatir/-votir qo’shimchalari ishlatiladi.
- tushhum kelishigi –ni o’rnida –di/-ti ishlatiladi.
O’g’uz lahjasi - Janubiy xorazm shevalari birligidan tashkil topgan bo’lib, adabiy tildan quyidagicha farqlanadi:
- Fonetik jihatdan:
- so’z boshidagi t tovushi d, k tovushi g shaklida talaffuz qilinadi: til-dil
- unlilar qisqa va choziq talaffuz etilganda: at- hayvon, a:d- nom
- Leksik jihatdan: norvon- zangi, do’ppi-tahiya, ustara-pakki
- Morfologik jihatdan:
Qaratqich kelishigi –ning –ing, jjo’nalish kelishigi –ga –a shaklida
Do'stlaringiz bilan baham: |
