O‘zbek tilshunosligida graduonomiya hodisasining ilmiy tadqiqi

Yorilmoq, portlamoq.

Yorilmoq fe‟li ko‘chma ma’noda kelganda portlamoq fe‟liga sinonim bo‘ladi va portlamoq fe‟lining ham ko‘chma ma’nosini sinonim sifatida olib bularni darajalanish qatoriga joylashtiramiz.
Axiyri poymonasi to‘lib bu g‘iybatu tuhmatlar to‘g‘risida eriga yorildi. U bu qiyinchiliklardan to‘yib, axiyri portladi.
Dardini bildirmoq, dardini aytmoq, aytmoq, yorilmoq.
Bu darajalanish qatorini tuzishda ma’nodagi kuchayib borishni inobatga oldik va darajalanish qatorining so‘ngidaa joylashtirgan fe’limizning ma’nosi ko‘chma ma’noda kelganda bu fe‘llarga ma’nodosh bo‘lishini kuzatamiz va yorilmoq fe‘li ko‘chma ma’noda dardini aytmoq, ochilmoq degan ma’noni bildirishini izohli lug‘atdan bilishimiz mumkin.
U o‘zi bilmagan holda dardini bildirib qo‘ydi.
U menga gapirmaydi, faqat senga ishonib, dardini aytadi. Dugonasiga ichidagi alam, dard, hasratlarini yorildi

Shipshitmoq, ogohlantirmoq, eslatmoq.

Bu fe‘llarning bildirgan ma’nosining kuchliliga qarab darajalanish qatoriga joylashtirdik. Ularning darajalanish qatorini asoslab berish uchun ular bildirgan ma’noni izohini izohli lug‘atdan keltirdik.
Shipshitmoq-birovlarga bildirmasdan biror xabar yoki ma’lumot bermoq, bildirib qo‘ymoq.ogohlantirmoq- xabardor qilmoq, xabar bermoq. Eslatmoq- eslatib yodiga solib qo‘yish.
Bu haqiga og‘iz ochmasligimni shipshib qo‘ydi. Umuman gapirmasligi haqida ogohlantirdi.
Nazira menga bu haqida eslatdi.
Shang‘illamoq, qichqirmoq, hayqirmoq, arillamoq, chinqirmoq. Kampir bolani odobsizlikda ayblab shang‘illadi.
Qizaloq og‘riqdan joni boricha qichqirdi.
Meni ko‘rib uzoqdan hayqirdi. Bola alamidan arilladi,
Na muncha hangraysan?
Ovozi boricha axmoq deya chinqirdi. Ming‘irlamoq, g‘ulduramoq, to‘ng‘illmoq.
Bu fe’llarni darajalanish qatoriga joylashtirishda salbiy bo‘yoqdorlik oshib borishiga ahamiyat qaratdik. Buni asosini quyida berilgan misollarda ham ko‘rishimiz mumkin.
Ko‘p hamma narsadan norozilik qilib ming‘irlayverma. U gapini yo‘qotib qo‘yib, g‘uldurab qoldi.
Mendan xafa bo‘lgancha to‘ng‘illab ketdi.