O‘zbek tilshunosligida graduonomiya hodisasining ilmiy tadqiqi

Sayr qilmoq, kezmoq, aylanmoq.

Bu darajalanish qatoridagi sayr qilmoq fe’li hordiq chiqarish, tomosha qilish uchun biror joyga boorish ma’nosini bildiradi va kezmoq nisbatan kengroq ma’no ifodalaydi va tomosha qilib yurmoq ma’nosidagi aylanmoq fe‟li bilan ma’nodoshlik hosil qilib darajalanish qatorining kuchli darajasida turadi.
Yomg‘irda shallabbo bo‘lguncha ko‘chada sayr qildi.
¹⁰ Omon Muxtor, “Oppoq qor”
U qizini axtarib butun yurtni kezib chiqdi.
Chol bozorni bir kun aylandi.( Omon Muxtor, “Oppoq qor”) Yoqtirmoq,yaxshi ko‘rmoq, sevmoq, mubtalo bo‘lmoq,
Bu yerda esa so‘zlar manosi darajalanish qatorining boshidagi va oxiridagi so‘z ma’nosi deyarli bir xil va ma’no kuchaygan.
Bu qizni bir ko‘rishda ko‘zlarini yoqtirib qolganman. Jahlimni chiqarishni yaxshi ko‘rardi.
Men seni sevaman.
Seni ishqingda mubtalo bo‘libdiyu.

O‘ylamoq, fikr yuritmoq, fikrlamoq.

O‘ylamoq ma’nosidagi fe’l fikrlamoq ma’nosidagi fe‟l bilan yakunlanadi, bunday darajalanish qatoriga qo‘yishimizga sabab ma’noning kuchayib borishini nazarda tutdik. Bu darajalanish qatorini tuzishda biz izohli lug„atdagi ma’nolar qatoriga asoslandik.
Avval o‘yla, keyin so‘yla. (maqol)
Bu mavzuni dolzarbligi haqida juda chuqur va uzundan uzoq fikr yuritdi. Sen bu haqida chuqur fikrlab ko‘r.
Ildamlamoq, yurmoq, yugurmoq.
Bu darajalanish qatorini ildamlamoq fe’lidan boshlanishiga sabab ildamlamoq oldinga harakat qilmoq, ozgina yurmoq ma’nosini ifodalasa yurmoq odatdagi harakat, chopmoq tezlik ma’nosini ifodalaydi, bu darajalanish qatori tezlikka qarab joylashtirdik.
U orqasiga qaramay ildamlab ketdi. U nimagadir gapirmay yurib ketdi.
It quvlagach, qo‘rqqanidan yugurib ketdi.

Ho‘plamoq, ichmoq, simirmoq.

Ho‘plamoq fe’lidan boshlanuvchi darajalanish qatori lab-lunj harakati bilan suyuqlikdan bir qismini og‘izga olmoq; bo‘lib-bo‘lib ichmoq ma’nosini anglatgani uchun bu darajalanish qatorinning boshida qo‘yishni lozim topdik, ichmoq nisbatan neytral ma’no ifodalagani uchun darajalanish qatorining o‘rtasida joylashtirdik, simirmoq fe’li esa kuchli ma’no ifodalaydi yanahammasini ichmoq ma’nosini ifodalagani uchun darajalanish qatorining oxirida, tepasida joylashtirdik.
Ovqat issiqligi uchun avval ho‘plab ko‘rdi.
- Bir ichib ko‘ring. Keyin gap bor,- qistadi yigitva gandiraklab uning oldiga keldi.- oling.( O‘lmas Umarbekov, Qiyomat qarz)
U chanqab kelib, ko‘zadagi bor suvni simirdi. Ruxsat bermoq, javob bermoq.
Biror ishga ijozat bermoq ma’nosida javob bermoq bilan ma’nodoshlik hosil qiladi va darajalanish qatorini hosil qiladi.
Senga uyga kettishga kim ruxsat berdi?
- Yur bittasini tutib kelaylik. Raisga o‘zimiz javobini beramiz.( O‘lmas Umarbekov, Qiyomat qarz)